GM Paul Keres

Paul Keres, beş kez Estonya ve üç kez Sovyetler Satranç Şampiyonu olmuştur. Her ne kadar hiç bir dünya şampiyonluğu maçında oynamamış olsa da, dünya şampiyonu olamamış en büyük oyunculardan birisi olarak kabul edilir. Satranç dünyasının zirvesine en fazla yaklaştığı an 1948 Dünya Satranç Şampiyonluğu Turnuvasındaki üçüncülüğüdür.

• Erken Hayatı ve Kariyeri
• 1948 Dünya Şampiyonası
• Adaylar Rekoru
• Geç Dönem Kariyeri
• Legacy

Erken Hayatı ve Kariyeri

Keres, o zaman Rusya İmparatorluğu daha sonra da Sovyetler Birliği sınırları içinde yer alan Narva, Estonya'da 1916'da doğmuştur. Kardeşi Harald ünlü bir fizikçi olacaktı; ancak Paul'i satranç çağırıyordu. 19 yaşına geldiğinde Estonya Şampiyonu olmuş ve yazışmalı oyunlar sayesinde pek çok satranç becerisini geliştirmişti. Bir örneği, 1931'de bu tablo gibi bir matla biten hücum partisidir:

İlk kez 1935'te Estonya Şampiyonası'nı kazanması Keres'in çıkış turnuvası oldu. 1935 Olimpiyatı'nda Estonya'nın birinci masasında oynadı ve buradan itibaren uluslararası satranç turnuvalarına davet edilmeye başlandı.

1937'de ikinci büyük çıkışını, Tallinn, Margate, Ostend, Prag, Viyana ve Semmering / Baden'deki turnuvalarda birinci ya da paylaşmalı birinci olarak elde etti. Bunların sonuncusu çift tur döner turnuva olarak düzenlenen ve +6 -2 =6 skorla Reuben Fine, Jose Capablanca, Samuel Reshevsky ve Salomon Flohr'un önünde kazandığı turnuvada geldi.

Keres’in 1937'deki başarıları belki de gelmiş geçmiş en güçlü turnuva olan 1938'deki AVRO zaferiyle taçlandı. Hollanda'da oynanan bu turnuvada Mikhail Botvinnik, Max Euwe ve Alexander Alekhine'in yanı sıra Fine, Capablanca, Reshevsky ve Flohr yer alıyorlardı. Keres, yenilgisiz 8,5/14 skorla turnuvayı tamamlarken Fine ile birinciliği kazandı. Aşağıdaki oyunda Fine'ı yenerken, Reshevsky ve Capablanca'yı da devirdi.

AVRO'dan sonra Keres ve Alekhine, bir unvan maçı oynamak için görüşmelere başladılar; ancak II. Dünya Savaşı patlak verdi ve bu maç hiçbir zaman oynanamadı.

1948 Dünya Şampiyonası

Her ne kadar AVRO Turnuvası 1938'de düzenlenmiş olsa da, sonuçları araya giren II. Dünya Savaşı sonrasında Dünya Şampiyonlukları'nın nasıl düzenleneceğinin karar verilmesinde kritik bir rol oynamıştır. Alekhine, vefat etmiş, bu durum maç sistemini sürdürülemez hale getirmiştir. 1924'ten beri varlığını sürdüren FIDE, o ana kadar hiç dünya şampiyonluğu sürecini kontrol edememişti ve bu noktada maç yerine bir turnuva düzenledi.

AVRO'dan sağ kalan altı oyuncudan (Capablanca da hayatını kaybetmişti) beşi 1948 turnuvasına davet edildi ve dördü turnuva katıldılar: Keres, Botvinnik, Euwe, and Reshevsky. Vasily Smyslov, Flohr'un yerini aldı ve Fine de oynamayı reddetti. Format, beşli döner turnuva şeklindeydi [Her oyuncu birbirleriyle beşer oyun oynayacaktı - Ç.N.].

Keres, turnuvaya bir tarafın kazandığı dört oyunla başladı; ancak iki tanesini kaybeden taraf kendisiydi. Oyunların ikinci çeyreğinde yüzde elli skor bile yapmayı başaramazken Smyslov'u ikinci defa yenmiş olsa da Botvinnik'e de ikinci defa kaybetti. Keres, nihayet 9-12. oyunlarda iki galibiyet ve bir kayıpla artı skor aldı ve ama Botvinnik'e karşı üçüncü yenilgisini almıştı. 

13-16. oyunlar ise Keres'i adeta lanetledi. Turnuvanın sonuncusu olan Euwe'yi yenmişti (tek eksi skor yapan isimdi); ancak diğer üç oyununu da kaybetti. Keres, Botvinnik'le aralarındaki oyunlarda 0-4 yapmıştı ve Botvinnik zaten turnuvada liderliği sürdürürken son oyunda turnuva zaferine adeta gemiyi limana yanaştırır gibi adım adım ulaştı. 

Keres, nihayet artık hiçbir şansı kalmadığı noktada son tur Btovinnik'yi yendi. +8 -7 =5 skorla turnuvayı 10,5/20 puanla, Smyslov'un yarım puan gerisinde ama Botvinnik'in de 3,5 puan gerisinde bitirmişti.

Bu turnuva pek çok entrika iddiasına konu olmuştur. Keres neden Botvinnik'e karşı bu kadar sorun yaşamıştı? Keres'in Botvinnik'e kaybetmeye zorlandığı iddiaları dile getirildiyse de hiçbir zaman kanıtlanamadı. Keres, aynı göründüğü gibi yenilebilirdi. Botvinnik, Batı Medyasına turnuvayı düzelmesinin kendisinden istendiği ama bunu kabul etmediğini ve farkı yaratının oyunu olduğunu söyledi. 1995'e kadar yaşayan Botvinnik'in aksine Keres'in ömrü Soğuk Savaş'ın bitişini görmeye yetmedi, dolayısıyla hikâyenin onun tarafından nasıl görünüğünü asla bilemeyeceğiz.

Adaylar Rekoru

FIDE, interzonal ve adaylar turnuvalarında oluşan üç yıllık dünya şampiyonluğu döngülerini oluşturduktan sonra Keres bu döngülerde düzenli olarak yer aldı. Ne var ki, bir dizi yakın sonuç almasına rağmen hiçbir zaman bir Dünya Şampiyonluğu Unvan Maçı oynayamadı.

En çok 1962 yılında turnuvayı kazanan  Tigran Petrosian'ın yarım puan bitirdiği zaman yaklaştı. Bu üst üste dördüncü ikinci sıra bitirişiydi; ancak önceki üç sefer birinci olan rakibinin 1,5 puan gerisindeydi.

Paul Keres'in 1950-65 Arası Adaylar Sonuçları:

Keres, Petrosian ve Efim Geller, 1962 Adaylar'da birbirlerine karşı oynadıkları oyunların hepsini berabere bitirdiler. Kısa süre sonra, Bobby Fischer onları bu sonuçları kasıtlı olarak almakla suçladı. 1948'deki aşırılıkların aksine, gerçekten de üç oyuncunun birbirleriyle berabere yapıp güçlerini başka yere yönlendirmeyi tercih ettikleri görülüyor, bunu aralarında Yuri Averbakh'ın anıları da dahil yazanlar olmuştur. Keres'in enerjisini saklamak için bu stratejiyi tercih ettiği de iddia edilmiştir (Kendisi 46 yaşındaydı, Geller 37, Petrosian ise 33 yaşındaydı). Yine de, Keres biraz daha agresif bir satranç oynasaydı belki de Botvinnik ile 1963'te oynama hakkı elde edebilirdi.

1962'deki bu tartışmalı durum nedeniyle, Adaylar Turnuvası'nın formatı 1965'ten itibaren bir dizi maça dönüştürüldü. İlk iki sırada bitirme serisi de Keres'in bu maçlarda çeyrek finalde Geller'e kaybetmesiyle birlikte sona erdi.

Geç Dönem Kariyeri

Keres'in son adaylar turnuvası 1965'Teydi. Bu tarihten ölümüne kadar rekabetçi ve başarılı bir şekilde turnuvalara katılmayı sürdürdü. 

Keres, Kanada Vancouver'daki son turnuvasını kazandı. O turnuvadan sonra Estaonya'dan dönerken geçirdiği kalp krizi sonucu vefa etti. 5 Haziran 1975'te yalnızca 59 yaşındaydı (Kardeşi, bir fizikçi olan Harald 2010 yılında 98 yaşına kadar yaşamıştır.)

Legacy

1937'den 1962 Adaylar'da neredeyse maç yapmaya hak kazandığı dominant turnuva serisi ve hatta bu dönemden sonraki on yılda bile Keres en üst düzey satranççılar arasındaydı. On dünya şampiyonuna karşı oynadı, dokuzunu yendi ve üç tanesine artı skor, üç tanesine eşit skorla oynadı. Ancak kendisi hiç şampiyon olamadı.

Stil olarak, Keres gençlik günlerinde yazışmalı satranç oynarken agresif bir oyuncu olarak başladı. Bu kariyeri boyunca en güçlü tarafı olarak kaldı; ama sadece bir hücumcu olarak bu kadar büyük başarılar elde edemezdi )Örneğin, AVRO'da Fine'a karşı kazandığı oyuna bakınız.) Yine de, hücum satrancındaki yaratıcılığı en unutulmaz oyunlarının bir kısmına damga vurmuştur, örneğin 1955'te resmen tahtadan sildiği Laszlo Szabo'ya karşı oynadığı oyun gibi.

Keres, aynı zamanda başarılı bir yazardı ve 1972'de İngilizce adıyla Grandmaster of Chess [Ç.N.: Türkçesi Büyükustanın Satrancı] adlı bir oyun koleskiyonu ve Kotov ile beraber yazdığı The Art of the Middle Game [Ç.N.: Oyunortası Sanatı] gibi.

Keres, Estonya'da halen popüler isimdir ve bunun çok da iyi bir sebebi var. Talinn'de ve Vancouver'da her yıl onun adına bir anı turnuvası düzenlenir. Dünyanın neresinde olursa olsun satranççılar onun kariyerini ve oyunlarını unutmamalıdır.