GM Solozhenkin Hile Suçlamaları Yaptığı Gerekçesiyle Diskalifiye Edildi ; GM'ler Olayı Protesto Etti

FIDE Etik Komisyonu GM Evgeniy Solozhenkin'in internette yayınladığı farklı makalelerde hile yapıldığını iddia ettiği gerekçesiyle diskalifiye etme kararı aldı. Bir grup büyükusta Solozhenkin'i destekleyen açık bir mektup yazdı.

Rus satranç çevrelerini şok eden bu olay üzerinden aylar geçmiş olmasına rağmen henüz yatışmadı. Elosu IM seviyesine ulaşmış olan 13 yaşındaki bir kız Eylül ayında Uruguay'da gerçekleştirilen Dünya Yaş Grupları Satranç Şampiyonası (14 yaş altı) sırasında tanınmış bir Rus koçu hile yapmakla suçladı.

Herşey Solozhenkin'in Rusça bir foruma uzun bir yorum yazdığı 26 Eylül günü başladı. Montevideo, Uruguay'da gerçekleştirilen Dünya Yaş Grupları Satranç Şampiyonası'nın 18 Eylül'deki ikinci turu sırasında olan olayı kızı Elizaveta (Liza) Solozhenkina tarafından tasvir edilen sahneyi aktardı.

"Urugay'daki Dünya Yaş Grupları Şampiyonası'nın ikinci turundaki maç sırasında gerçekleşmemiş olsa bu yazıyı yazmadım. Bir noktada, Bibisara Assaubayeva lavaboya gitti. Elizaveta Solozhenkina, biraz mesafeden, onun arkasından gitti. Elizaveta, Assaubayeva'nın hangi kabine girdiğini farkedebiliyordu (en uçta olan kabin) ve yanındaki kabine girdi. Bir süre sonra, Elizaveta Assaubayeva'nın çok kısık bir sesle soru sorduğunu duydu: 'Analiz nasıl?' Açıkça cevabı aldıktan sonra "iyi" dedi ve lavaboyu terketti."

Solozhenkin'in kızı Elisaveta Solozhenkina. | Fotoğraf: Maria Emelianova/Chess.com.

Solozhenkin yazısına Assaubayeva'nın Elosundaki keskin yükselişe dikkat çekerek devam ediyor — Şubat ayında 2177 iken Eylül ayında 2420'ye kadar yükseliyor. Ayrıca, açıkça hakemin yanına gitmemiş olsa da başka bir oyuncunun Assaubayeva tarafından gizlenmiş bir cihaz gördüğünü de anlatıyor ve Solozhenkin bu oyuncunun ismini açıklamıyor.

Sonrasında Assaubayeva'nın son zamanlarda oynadığı oyunlardan birkaç konum paylaşıyor ve onun normalde onun seviyesinde olan bir oyuncu tarafından oynanmayan hamleler yaptığını tartışıyor. Aşağıdaki örnekte kullanılan notlar Solozhenkin'e ait olmakla beraber, ilgili forum yazısından alınmıştır (orijinali Rusça).

Solozhenkin maçlardan birkaç örnek daha vererek endişelerini dile getiriyor, Assaubayeva'nın oyunlarını ciddi olarak incelediğini ve bu suçlamaları yöneltirken ciddi olduğunu belirtiyor. Turnuva sırasında FIDE Hile karşıtı komitesine bir açıklama yazdığını ve bunu baş hakeme elleriyle teslim ettiğini söylüyor. Yazısını şöyle sonlandırıyor:

"İşte hikayenin sonu bu. Benim için Bibisara Assaubayeva'nın spor başarılarının değeri sıfır. Açıklamamın içeriği hakkında hiçbir bilgi mevcut değil.

Bu yazıyı yazarak başımın derde girebileceğini anlamıyor muyum? Net bir şekilde anlıyorum. Ancak böyle bir durumda eğer sanki berbat birşeyler olmuyormuş gibi davranırsam ve sessizliğimi sonrasında hayali bir 'asil' sebepten ötürü meşrulaştırırsam kızıma satranç konusunda hiçbir şey sorma hakkımın olmadığının farkındayım. Sadece bu yazının ardından kızımın gözlerinin içine gözlerimi utanarak kaçırmadan bakma hakkına sahibim.

Başka ne yapabilirim?"

2015 yılında Bibisara Assaubayeva. | Fotoğraf: Maria Emelianova/Chess.com.

Tartışma başlıyor

Solozhenkin'in hikayesi üç gün sonra popüler Rus haber sitesi Chess-News'de tekrar yayınlandıktan kısa sürede tüm Rus satranç camiasında duyuldu. Büyük bir tartışma başladı ve örneğin ünlü Rus büyükusta ve yorumcu Sergey Shipov'un ertesi gün Facebook'ta paylaştığı gibi. Konu hakkında taraf tutmasa da bunu "iğrenç bir hikaye" olarak adlandırdı.

Shipov'un gönderisinin altına yorum yapanlardan biri de eski Avrupa şampiyonu ve Rusya Satranç Federasyonu koçu GM Vladimir Potkin vardı. GM Potkin şunları yazdı:

"Benim düşüncem bunun tamamen olanaksız olduğu. Bu makale büyük bir sürprizle karşılanan, Bibisara'nın güçlü hamleler yaptığı oyunlardan örnekler veriyor. Şunu söyleyebilirim ki, birlikte yaptığımız antreman sırasında bu tip kararların doğaüstü olmadığını, bilakis, Bibisara'ya imrenilecek derecede kolaylıkla verildiğini söyleyebilirim. Maçlarınlardan sonra, büyük bir hayal gücü gösteriyor ve rakipleriyle içtenlikle ve açıkça paylaştığı çok sayıda ilginç opsiyon gösteriyor."

Başka bir bilinen yazar ve yorumcu Özbekistan'dan GM Sergey Zagrebelny ise düşüncelerini önce Facebook'ta ve ardından Chess-News'de de paylaşarak Assaubayeva'nın annesi Liana Tanzharikova'dan bir cevap talep etti. Cevap, Solozhenkin'in yazısından 13 gün sonra yani 9 Ekim'de geldi.

Anne cevap veriyor

Tanzharikova cevabına Montevideo'daki turnuva salonunu tarif ederek başladı (eliyle çizdiği bir kroki paylaştı) ve aktif olarak takip etmediği sürece Solozhenkina'nın arkası turnuva salonunun çıkışında lavabolara giden yere doğru dönükken Assaubayeva'nın turnuva salonundan çıktığını kolayca göremeyeceğini söyledi. Ancak Solozhenkina'nın maçının, Assaubayeva'nın maçından 1.5-2 saat önce bitmesinden ötürü, Solozhenkina'nın Assaubayeva'yı lavaboya bir çok kez aktif olarak takip etmesi mümkündü.

Liana Tanzharikova. | Fotoğraf izin alınarak Facebook'dan alınmıştır.

Kızı Bibisara'nın tuvaletlerde kendiyle konuşmadığını söyledi ve Bibisara'yı bir kişinin elektronik bir aletle görüp hakeme söylemediği hikayesini de sorguladı. Tanzharikova ayrıca Solozhenkin'in satranç analizine dayanan mantığını da sorguladı ve Shipov ve Zagrebelny'e de cevap verdi.

Assaubayeva-Solozhenkina maçı?

Bunların sonrasında olan şey ise gazeteci ve organizetör Evgeny Atarov'un Facebook'ta paylaştığı Assaubayeva ve Solozhenkina'nın maç yapmasına yönelik komik önerisiydi. "Aristokratlar böyle bir durumda nasıl davranıyordu? Doğru bir şekilde. Rakiplerini düello'ya çağırıyordu!" Krasnodar satranç federasyonu başkanı GM Sergey Beshukov bu maç için  200,000 ruble (o zamanın kuruyla 3,468 dolar) önerdi, ama bu maç hiç gerçekleşmedi.

Bir maç posteri bile yapıldı.

Solozhenkin'in Rusya Satranç Federasyonu'nun resmi koçlarından biri olması nedeniyle federasyon da bir açıklama yayınladı. İcra Direktörü Mark Gluhovsky tarafından yayınlanan bu açıklama Federasyonun 14 Ekim'de web sayfasında yayınlandı.

Rusya Satranç Federasyonu

Gluhovsky, Solozhenkin'in yeterli derecede net kanıt sunmadığını ve bu nedenle Assaubayeva'nın "masumluğunu kanıtlamaya" ihtiyacı olmadığını belirtti. Ve Solozhenkin'in forumda yayınladığu yazıyı uygun görmezken ("Rusya Satranç Federasyonu yeterli kanıtla desteklenmemiş adil olmayan oyun hakkında şüphelerini paylaşmasını etik bulmamaktadır") herhangi bir şey yapma gibi bir durum doğmamıştı çünkü yazı "doğru formda ve kişinin kendi konumunu belirtecek" şekilde yazılmıştı.

Bundan bir gün sonra, Solozhenkin Chess-News'de Montevideo'daki ikinci turun ardından kızı ve eşi arasında gönderilen ve kızının tuvalet sahnesini anlattığı ve Assaubayeva'yı bir hilekar olarak adlandırdığı mesajların ekran görüntülerinin de yer aldığı ikinci bir yazı paylaştı. Böylece, Solozhenkin bu hikayeyi uydurmadığına işaret etti. Ayrıca Tanzharikova'yı da Facebook'ta ve forumlarda sahte hesaplar yaratarak "yalan söylemek ve iftira atmak" ile suçladı.

Assaubayeva'nın oyunu

Sonrasında birkaç at boyunca herşey sakindi. Assaubayeva birkaç turnuvada oynadı ve sonuçlar biraz tutarsızdı. İlk önce, İtalya Tarvisio'daki Dünya Gençler 20 yaş altı şampiyonasında 2297 performans reytingi yaptı. Bir sonraki turnuvası ise Suudi Arabistan'ın Riyad kentindeki Dünya Hızlı Satranç Şampiyonası'ydı, burada 2511 reyting performansı sergiledi. Ardından, yıldırımda, performansı sadece 2037'ydi.

Assaubayeva, buradaki maçında Dünya Hızlı Satranç Şampiyonası'nda GM Kateryna Lagno karşısında beraberlik alıyor. | Fotoğraf: Maria Emelianova/Chess.com.

Solozhenkin'in suçlamalarından önce, Assaubayeva (şimdi 14 yaşında, FM unvanına sahip) birçok önemli başarıya imza attı. Örneğin, 2011 yılında 8 yaş altı kızlar kategorisinde dünya şampiyonası (Caldas Novas, Brezilya) ve 2012 (İasi, Romlanya) ve 2013(Porto Carras, Yunanistan) yılllarında ise 9 yaş altı kızlar kategorisinde dünya şampiyonalarını kazandı. 2014 yılında (Durban, Güney Afrika) 10 yaş altı kızlar kategorisinde ikinci oldu.

Dava

 Bu sırada, Bibisara'nın annesi konuyu yargıya intikal ettirmeye karar veren ünlü bir avukatla iletişime geçti. Birlikte Solozhenkin'e karşı bir dava hazırladılar ve Bibisara'nın psikolojisine ve ününe gelen zarar için üç milyon ruble (50,000 dolara yakın) para istedi. Bu süreç Şubat ayında başladı; mahkemenin kararı ise şimdilik 20 Nisan'a planlandı.

Bibisara Assaubayeva ve Liana Tanzharikova. | Fotoğraf izin alınarak Facebook'dan alınmıştır.

Tanzharikova Chess.com'a neden mahkemeye gittiğini anlattı:

"Burada hedef bu yasal alanda küçük bir kızın onurunu ve haysiyetimi korumak. Ne yazık ki bu konuda fazla emsal yok. Hele satrançta hiç yok, ve bu bir insana karşı yapılmış manevi bir şiddetten başka birşey değil. Özellikle çocuklar söz konusuyken. Şiddet cezalandırılmalı. Herkes hukukun işlediğini ve hiç kimsenin ihlal etmeye hakkı olmadığını bilmeli."

Ayrıca FIDE etik komisyonuna da resmi bir şikayette gönderdiler, bunun sonrasında Solozhenkin tarafından savunma niteliğinde açıklamalar geldi.

Bu konu şubat ayında Rus televizyonlarında da geniş bir yer buldu.

Raporda, Solozhenkin bakış açısını tekrar ederken, Tanzharikova şampiyonada Solozhenkin'in isteği üzerine kızının hakemler tarafınfan birkaç defa arandığına değindi. Raporda ayrıca Assaubayeva'nın  Elmar Magerramov ve Sergey Dolmatov gibi ünlü satranç koçları ile çalıştığı da belirtiliyor.

Videonun bir noktasında, eski elit oyunculardan Alexei Shirov telefonla bağlanıyor. (Shirov'un Solozhenkin'in yakın arkadaşı olduğunu belirtmekte fayda var):

"Bibisara'nın birkaç oyununu gördüm, bu oyunlar çok zorlu bir mücadeleydi ama, bir bilgisayar ile kanıtlanabileceği gibi, hiç hata yapmıyordu. Henüz pek ünlü olmayan ve fazla başarılar elde etmemiş bir satranç oyuncusu birden böylesine hatasız bir oyun sergilediğinde, bu biraz garip görünüyor."

FIDE Etik Komisyonu

Bu sırada, 19 Mart'ta FIDE etik komisyonu bir karara vardı. (PDF halinde burada)

Komisyon Solozhenkin ve Tanzharikova'nın belgelerini almış olmanın yanında, (Solozhenkin'in turnuvadaki hile şikayetini araştıran) araştırma odasının bir raporuna ve FIDE'nin talebi üzerine maçlar sırasında satranç analiz motorlarının kullanımı hakkında detaylı bir analiz verebilecek olan turnuva hakemi profesör Kenneth Regan'ın raporlarına baktığını belirtti. Regan şunları yazdı:

"Benim bu iddiaları gözden geçirmemin ana göstergesi, şikayetçilerin suçlamalarını destekleyecek bir analiz yapma girişiminde bulunmamış olmalarıdır [Regan'ın italikleri]. Bunun yerine, benim analizim çoğunlukla onların iddialarının aleyhinde olan tarafsız ve otomatik bilimsel bir prosedürü izlemektedir. Bunların herhangi bir kanıt oluşturduğu kabul edildiği takdirde şikayetçilerin iddialarını desteklemek için gerekli özeni göstermede başarısız olduğunu göstermektedir."

Chess.com'a cevaben Solozhenkin şunları söyledi:

"Herhangi bir analizin hile olup olmadığı konusunda kanıt oluşturabileceğine inanmıyorum. Örneğin ne benim analizim ne de profesör Regan'ınki. Bay Regan'ın metodunun 'akıllı hile' durumlarını aydınlatamayacağını ve şüpheli bir oyuncuyu suçlşu veya masum ilan etmek için resmi bir ölçüt olarak kullanılamayacağını düşünüyorum."

"Bir analiz tek başına bir şüpheye zar zor mahal verebilir. Kanıt sadece el ile tutulabilir delillerden oluşmalıdır: oyuncunun üzerinde bulunan elektronik aletler, oyun sırasında kayıt altına alınmış bir konuşma veya bir oyuncu ve onun suç ortağı operatörü arasında kesişen bir sinyal gibi."

Etik komisyonunun kararı Solozhenkin'in FIDE etik kurallarını ihlal ettiği yönündeydi. Etik komisyonu başkanı Francois Strydom'un Chess.com'a söylediğine göre Uruguay'da gerçekleştirilen 2017 Dünya Yaş Grupları Satranç Şampiyonası sırasındaki tuvalet olayı hakkındaki asılsız suçlamalar yayınlaması nedeniyle değil, "daha ziyade yayınladığı makalelerde genel anlamda (diğer turnuvalarla alakalı) hile konusundaki ispatlanmamış suçalamalar nedeniyle," suçlu bulundu.

Solozhenkin'e 18 aylık bir yasak geldi, bu "FIDE takviminde yer alan resmi turnuvalara katılamayacağını ve/veya herhangi bir FIDE toplantısına organizatör, oyuncu, antrenör, menajer, hakem, refakatçi, delege, temsilci veya herhangi bir şekilde katılamayacağı" anlamına geliyor. Ayrıca herhangi bir FIDE turnuvasına oyuncu olarak da katılamayacaktır.

Yaptırım süresinin yarısı (dokuz ay) Solozhenkin'in "gerekçesiz suçlamalar yapması ya da aksi takdirde askıya alma sürecinde herhangi bir kişinin ününü haksız olarak zarar vermekten suçlu bulunmaması" şartı üzerine 24 ay ertelendi.

Tanzharikova'ya göre FIDE etik komisyonunun cezası yeterince güçlü değildi. Chess.com'a şunları söyledi:

"Böyle bir antrenörü çocuklarla çalışmaktan mahrum bırakırdım, çünkü Solozhenkin pedagoji konseptinden mahrum. Bibisara'nın bir çocuk olduğu ve Solozhenkin'in Rusya milli takım anternörü olarak unvanını kendi kişisel amaçları için kullandığı göz önünde bulundurulursa, bu ceza eyleme uymuyor.

Hileye karşı savaşmada ben de varım, ama bu sadece bir baba olarak değil, bir büyükusta olarak da kimseye bir çocuğu suçlama hakkı vermiyor. Dahası, hakemin cevap verdiği resmi bir şikayette bulundu. En başta, hakem ve diğer hakemler gözlemlemeye başladı, ardından tüm oyunları hile karşıtı komisyona gönderdiler. Bunun ardından kişinin bu suçlamaları tüm dünyaya paylaşmak ve kişisel olarak insanlara göndermek yerine sonucu beklemesi gerekiyor.

Ne yazık ki, şimdiki durum ile bu ceza pek de sert değil. Çok sayıda yasal boşluk var. Ona karşı olan talimatların uygulanmamakta ve Bay Solozhenkin'in güncel aktivitelerini hiç etkilenmemektedir. Hala ülke içinde ve dışında turnuvalara gitmekte ve antrenörlük görevine devam etmektedir."

Evgeniy Solozhenkin. | Fotoğraf: Rusya Satranç Federasyonu.

Kararın açıklanmasından bir gün sonra, Solozhenkin yorumlarını Chess-News websitesindeki başka bir uzun makalede yayınladı, ve ayrıca konu ile alakalı indirilmek üzere çok sayıda belge paylaştı. Söz konusu makalede, Solozhenkin Tanzharikova tarafından söylendiğini söylediği "yalanlar" listesini yayınladı.

Örneğin Tanzharikova tarafından söylenen şu cümleye işaret ediyor:

"Solozhenkin kızıyla birlikte FIDE hile karşıyı komisyonu kurallarına göre 19 Eylül'de dördüncü turdan önce kızım Assaubayeva Bibisara'nın elektronik ipuçları kullandığı yönünde baş hakeme yazılı şikayette bulundu."

Solozhenkin şikayette bulunduğu esnada kızının orada olmadığını, bunun kendi kişisel karar olduğunu ve Tanzharikova'nın etik komisyonuna, kendinin haricinde kızının turnuvalara katılımından diskalifiye edilmesini istemesinin hiç mantıklı olmadığını ifade etti.

Ayrıca beşinci tura kadar oyuncuların metal dedektörleri ile kontrol edilmediğini (Tanzharikova'nın iddia ettiği gibi dördüncü tur değil), olayın da (eğer yaşandıysa) ikinci turda vuku bulduğunu söyledi. (Solozhenkin Chess.com'a bunun, baş hakemin hile karşıtı tüm önemlerin alındığını ifade ettiği, turnuvanın teknik toplantısında duyurulanın aksine olduğunu söyledi.)

Solozhenkin'in son makalesine yanıt olarak, Tanzharikova Chess.com'a şunları söyledi:

"En iyi savunma saldırıdır. Sözde düşmanı, yalanlar ve hile yapmak dahil olmak üzere, tüm günahlar için suçlamak, ortaya gerçek kanıt sunmaktan çok daha kolay. Ve başlangıçta tüm hikayenin sadece onun sözlerinden çıkmasından ötürü toplum bilincini manipule etmek onun için daha kolay. Çoğu kişi, onun yalan söyleyen bir düşman ve mutsuz bir kurbanı resmettiği Chess-News okuyor. Ama bu garip, neden hiç kimse bu internet savaşını, suçluyu suç üstü yakalamak gibi mükemmel bir fırsat mümkünken, suçlamalarla yürüttüğünü sorgulamıyor? İki saat üç tuvaleti kontrol etmek için fazlasıyla yeterli. Mesele şu ki, herhangi bir hile var mıydı? Ancak halk çoktan kızgın, ve bu nedenle, ne yazık ki, itibar sarsma hedefi elde eldi. Söylentiler, kanserin diğer hücrelere yayılması gibi, en duyarlı insanın bile bilincini tahrip ediyor."

Büyükustalardan açık mektup

Bu sırada, (aralarında ünlülerin de bulunduğu) bir grup büyükusta Solozhenkin için desteklerini ifade ettikleri bir açık mektup yayınladı:

Solozhenkin etik komisyonuna karşı güvensizliğini dile getirdi:

"Bence, Etik Komisyonunun kararı, Etik Komisyonu üzerinden icra edilen bir intikam ve bir gözdağı verme eylemi. Ve bu bir tek benim fikrim değil. “GM'lerin Mektubunu” imzalayan herkese müteşekkirim. Bu mektubu imzalayan 41 GM dışında, mektubu imzalamak isteyen çok sayıda IM ve unvansız oyuncu vardı."

"Kovalyov olayından sonraki kararından sonra Etik Komisyonuna karşı gerçek tutum ne olabilir ki? Strumica '95'e de karışmış olan, kendisi Etik Komisyonunun bir müşterisi olması gereken "iade" bir oyuncu [Solozhenkin burada Zurab Azmaiparashvili hakkında konuşuyor- PD], genç bir oyuncuyu Dünya Kupası'ndan çekilmeye provoke ediyor. Ne bir pişmanlık, ne de bir sorumluluk var..."

Tanzharikova kızı hakkında endişeli. Kendisi şunları söyledi:

"Bibisara için bu olayı atlatmak zor. Onun için bu yoğun stres anlamına geliyor. Çocukların yetişkinler arasında dürüst olmayan bir oyunda bir pazarlık kozu olarak kullanılabilmesini anlamak zor. Bu, tabii ki, genel anlamda onun satranç algısını etkiledi, satrancı bırakmak istedi. Bunun uzun süreli muhtemel sonuçları var, geleceğin ne getirebileceği bilinmiyor; gençlerin ruh hali dengeli değil."

Rusya Satranç Federasyonu'nun durumu farklı ele alması gerektiğini düşünüyor:

"Eğer Rusya Satranç Federasyonu'nun tepkisi zamanında ve belirleyici olsaydı, o zaman belki de bu çatışma bu denli belirleyici tedbirlere işi getirmeden çözülebilirdi. Hile karşısında savaşmak gerekli ama bu medeni bir yolla yapılmalı, bizim takip edilmesi gereken eylemlerin bir algoritmasına ihtiyacımız var ve tabii ki kendimizin içsel argümanlarını kanıt olarak kullanan herhangi bir girişim engellenmeli. Bu çok ciddi bir suçlama ve kişilerin şöhreti tamir edilemez bir şekilde zarar görebilir. İşte bu nedenle hassas konulara dikkatli bir şekilde yaklaşmalıyız, özellikle kendi şüphenizi genel tartışma konusu yapmanın yasaklanmış olması nedeniyle. İnsanlar böyle bir tartışmada katılımcı."

Solozhenkin etik komisyonunun kararına karşı mücadele etmeyi düşünmüyor. İnternet forumuna asıl makaleyi yazdığına pişman olmadığını söylüyor.

"Bu hikayede hiç yalan söylemediğimi vurgulamak istiyorum. Kızıma güveniyorum; o maçın konumunun değerlendirmesi hakkındaki konuşmayı duydu. Bunun gerçekten olduğuna eminim. Ve benim vicdanım rahat."

Update: In the mean time, FIDE has replied to the concerned grandmasters and pointed out that their concern rests on a possible misunderstanding, namely that Solozhenkin was banned from carrying on his training activities in Russia. This is not true; he is only banned from attendance at international tournaments on the official FIDE calendar for the period of suspension.

Güncelleme: Bu arada, FIDE endişeli büyükustalara cevap verdi ve onların endişelerinin muhtemel bir yanlış anlaşılmaya, yani, Solozhenkin'in Rusya'daki antrenörlük aktivitelerinin yasaklandığı konusunda, dayandığına dikkat çekti. Bu doğru değil; sadece resmi FIDE takvimindeki uluslararası turnuvalara yaptırımın geçerli olduğu süre boyunca katılımı yasaklandı.