Anand'ın Kramnik Karşısındaki Terfi Hamlesi Geçersiz Miydi?

1 Temmuz'dan beri yeni FIDE Satranç Kuralları yürürlüğe girdi. Er terfi ederken iki el kullanmak artık geçersiz hamle sayılıyor ve buna göre hakemin, hızlı ve yıldırım maçlarda iki elini kullanarak terfi eden oyuncunun aleyhine maçı sonlandırması gerekiyor. İlginçtir, tam da böyle bir durum Leuven 2017'de  Viswanathan Anand ile Vladimir Kramnik arasında oynanan yıldırım maçta gerçekleşti.

Anand'ın Kramnik karşısında at terfisi. | Resim: Maria Emelianova.

Hayırlayacaksınız, Chess.com üç yıl kadar önce 1 Temmuz 2014'ten itibaren yürürlüğe giren resmi satranç kurallarına dair bir makale yayınlanmıştı. O zaman da erlerin terfine ve geçersiz hamlelere dair önemli değişiklikler yapılmıştı.

Örneğin, üç senedir eri sekizinci sıraya ulaştırıp erin yerine yeni bir taş koymadan saate basmak geçersiz hamle olarak (dolayısıyla da aşağıda paylaştığımız, uygun cezayı gerektiren) değerlendiriliyordu. Bu durumda er, vezir olarak değerlendiriliyordu.

Gene 2014'te klasik bir satranç partisinde yapılan ilk geçersiz hamlede rakibin saatine iki dakika ekleneceği, ikinci geçersiz hamlesinde de oyuncunun maçı kaybetmiş sayılacağını belirleyen bir kural eklenmişti.

Son olarak, 2014'ten beri hızlı veya yıldırım satranç maçlarında yapılan geçersiz bir hamlenin ardından hakemin saati durdurması ve maçın, geçersiz hamle yapan oyuncunun aleyhine bitmiş olduğunu ilan etmesi gerektiği belirlenmişti (bunun tek istisnası, rakibin geçerli hamleler dahilinde kazanması için herhangi bir fırsatı olmaması durumundaydı). 

Nakamura-Savchenko, World Blitz 2014—her şeyin yaşandığı bir oyun sonu: iki er terfisi ve bir geçersiz hamle.

1 Temmuz'dan itibaren yürürlüğe giren yeni Satranç Kuralları'na göre, iki elle hamle yapmak geçersiz bir hamle olarak görülüyor. Kurallara iki yeni paragraf eklenmiş bulunuyor:

7.7.1     Eğer bir oyuncu hamle yapmak için iki elini kullanırsa (rok yaparken, taş alırken veya piyon terfi ederken), o hamle kural dışı hamle olarak kabul edilecektir

7.7.2 Madde 7.7.1'in ilk kez ihlal edilmesi durumunda, hakem rakibin saatine iki dakika ekleyecektir. Madde 7.7.1'in ikinci kez aynı oyuncu tarafından ihlal edilmesi durumunda ise hakem bu oyuncu için oyunu kayıp ilan edecektir. Bununla birlikte, herhangi bir olası hamleler dizisiyle rakibin şahını mat edemeyecek bir konuma ulaşılmışsa oyun beraberedir.

7.8.1.   Eğer bir oyuncu hamlesini yapmadan saatine basarsa, bu durum kural dışı hamle olarak kabul edilecektir.

7.8.2   Madde 7.8.1'in ilk kez ihlal edilmesi durumunda hakem rakibin saatine iki dakika ekleyecektir. Madde 7.8.1'in aynı oyuncu tarafından ikinci kez ihlal edilmesi durumunda hakem bu oyuncu için oyunu kayıp ilan edecektir. Bununla birlikte, kurallara uygun olası hamleler dizisiyle rakibini mat edemeyeceği bir konuma ulaşmışsa oyun berabere biter.

Tüm bunlar klasik satrançla ilgili. Hızlı ve yıldırım satrançtaki cezalar daha sert.

A.4.2
Eğer bir hakem kural dışı bir hamlenin tamamlandığını gözlemlerse, rakibinin bir sonraki hamlesini yapmamış olması şartıyla, kural dışı hamleyi yapan oyuncu için oyunu kayıp ilan edecektir. Eğer hakem müdahil olmazsa, rakip kazanç savında bulunma hakkına sahiptir. Bununla birlikte, rakip oyuncunun bu oyuncuyu geçerli herhangi bir olası hamleler dizisi ile mat edemeyeceği bir konum oluşmuşsa oyun berabere olur. Eğer rakip bir savda bulunmamış ve hakem müdahil olmamışsa, geçersiz hamle kalacak ve oyun devam edecektir. Rakip kendi sonraki hamlesini yaptıktan sonra hakemin müdahalesi olmaksızın her iki oyuncu aralarında anlaşmadıkça geçersiz bir hamle düzeltilemez.

Belçika'nın Leuven şehrinde gerçekleştirilen Sonraki Hamleniz Grand Chess Tour Turnuvası'nda da birkaç tane konuyla alakalı örnek görüldü. Raporumuzda Anand ile Kramnik arasında oynanan maçtan da bahsedilmişti. 1 Temmuz'da oynanan maçın çok hızlı oynanan son kısmı eğlenceliydi. 

Ayrıca son birkaç hamleyi gösteren videoya bağlanan bir tweet attık.

Yıldırım maçlarda atlar ♘♞ en üst düzey büyk ustalar için bile ölümcül olabiliyor #GrandChessTour 😂 pic.twitter.com/Sofu0jGAAq
— Chess.com (@chesscom) 1 Temmuz, 2017

O turda fark etmediğimiz şeyse Anand'ın erini terfi etmek için iki elini de kullanmış olmasıydı. Bu bir yıldırım maç olduğu için, kurallara göre konuşursak, hakemin saati durdurması ve maçı Kramnik'in kazandığını ilan etmesi gerekiyordu. Tam da o gün yürürlüğe yeni girmiş bulunan kural buna işaret ediyordu! (Chess.com'a bilgi veren organizatörler, yeni kuralların uygulandığını ve oyuncuların da bu duruma göre bilgilendirilmiş olduğunu belirttiler.)

Beş sefer dünya şampiyonluğu yaşamış bir oyuncunun kuralları ihlal ettiği için maçı kaybettiğini söyleyecek hakem pek yoktur. Leuven'de beş tahtaya bakan iki hakem vardı ve bunlar olurken bu tahtanın başında değillerdi. Kuralları uygulamaya vakit olmadan oyuncular beraberlik için anlaşmışlardı.

Aynı hafta içerisinde benzer bir durumun yaşandığı bir başka etkinliğe dair haberimizi paylaşmıştık. Kanada Birinciliği'ne dair FIDE Ustası Mike Klein'ın haberinde, playofftaki ikinci yıldırım maçında gerçekleşen ve alt-üst durarak vezire terfi edeilen bir kalenin, hakemin müdahalesinin ardında kale olarak (dolayısıyla vezir olmayacak şekilde) değerlendirilmesine karar verildiği paylaşılmıştı.

Çok tartışma yaratan bu duruma dair (makaleye bir yapılan güncellemeyle Tahkim Kurulu'nun kararı paylaşıldı) bir şeyden bahsetmemiştik: terfi esnasında oyuncu iki elini kullanmıştı.

Uluslararası Büyük Usta Nikolay Noritsyn, Büyük Usta Bator Sambuev karşısındaki maçında terfi ederken iki elini de kullanıyor.

Bu maç da 1 Temmuz'da oynanmıştı. 1 Temmuz'dan önce başlamış olan bir turnuvanın eski kurallara göre devam edip etmemesi gerektiğini sorguluyor olabilirsiniz.  

Bu duruma dair Chess.com'a yorumlarda bulunan uluslararası hakem ve FIDE Hakemler Komisyonu Başkanı Takis Nikolopoulos: "Benim görüşüme göre, bir turnuvanın tüm turları aynı kurallarla gerçekleştirilmelidir. Kuralların ve yönetmeliklerin turnuvanın sonuna birkaç tur kala değiştirilmesi ve farklı durumlar oluşturulması bana adil gözükmüyor," yorumunda bulundu.

Burada paylaştığımız iki örnek, er terfisinde, rok esnasında ve taş alımlarında iki el kullanılmasının ne kadar sık yaşandığını gösteriyor. Pratikte çok az sayıda oyuncu böyle bir durumda galibiyet talebinde bulunur. Gene de hakemlerin artık saati durdurma yetkisi olduğunu göz önünde bulundurarak, özellikle de hızlı ve yıldırım maçlarda, tek elle oynamaya alışmanızın faydalı olacağını hatırlatırız.

*FIDE Satranç Kuralları, Türkiye Satranç Federasyonu'nun internet sitesinden alınmıştır.

Güncelleme:

Temmuz'da Leuven'de maçların oynandığı salonda bulunan bir okuyucumuz bize Anand-Krmanik maçında bir gün sonra hakemlerden birinin büyük ustalara iki elle er terfisi yapmanın kurallara aykırı olduğunu anlattığını iletti. Hakem, "bir gün önceki bir maça" atıfta bulunduğunda, oyunculardan birinin hangi maçtan bahsedildiğini sormasına karşın hakem diplomatik bir yanıt vermiş: "Bunu söyleyebilmem mümkün değil." Bunun üzerine aralarında Anand ve Kramnik'in de olduğu bazı büyük ustalar sesli gülmüşler.