En İyi Hamle Nedir?

Tüm satranç oyuncuları bu durumla her bir maçlarında karşılaşırlar. Bir sonraki hamlenizi düşünüyorsunuz ve çekici gözüken pek çok fırsat var. Tüm hamleler eşit seviyede kuvvetli gibi gözüküyor, o halde hangisini tercih etmelisiniz? Oynayacağınız en iyi hamle nedir?

Bu temel soruya verilecek basit bir yanıt yok. Birbirinden farklı oyun tarzlarına sahip iki ayrı oyuncuya bahsi geçen konumu gösterirseniz, farklı hamleleri tercih etmeleri son derece normal olacaktır. Üstelik, aynı oyuncu bile aynı konum karşısında farklı koşullar altında farklı hamleler tercih edebilir.  Bu tercih turnuvanın gidişatına, rakibinin kişiliğine ve oyunda kendi ruh halinin seyrine ve benzeri değişkenlere bağlı olabilir. 

En İyi Oyunlar isimli kitabında Anatoly Karpov şöyle yazıyor:

Halihazırda seçebileceğim pek çok devam yolu varsa, tercihim büyük oranda rakibimin kim olduğuna bağlıdır. Örneğin Tal veya Korchnoi karşısında onların sanatsal zevklerine uymayacak basit konumlar oluşturmayı tercih ederim. Petrosian'a karşı oynarken daha karmaşık bir konuma götürecek hamleleri tercih ederim. Seçebileceğim sadece tek bir doğru yol varsa, o halde tercih şansım yoktur ve o yoldan giderim.

Bu Karpov'un düşünce şeklini aktarması açısından çok iyi ve mantıklı bir açıklama, ama sorun şu ki doğru yolun ne olduğuna karar vermek bazen zor olacaktır. Dünya şampiyonluğu partisinin nihai sonucunu belirleyecek olan aşağıdaki karşılaşmada bu hususu vurgulamak istiyorum:

Bu karşılaşma binlerce defa yayınlanmış ve her bir yorumcu (Büyük Seleflerim isimli kitabında Kasparov da dahil olmak üzere) 15.g4! hamlesine en az bir ünlem eklemiştir. Bu maç, özellikle ters kanatlara rok yapıldığında, rakibin şahına doğru uzanan bir hat açmak adına yapılan bir er fedasının her zaman iyi bir fikir olduğunu göstermesi açısından benim satranç algımda belirleyici rol oynayan karşılaşmalardan bir tanesiydi!

Bu yüzden daha önceki bir makalemde şöyle yazmıştım: 

Herhangi bir tecrübeli satranç oyuncusu için 15.g4 hamlesi, düşünmeye bile gerek olmayacak kadar açık bir hamledir. Zira açık hat ve siyah şaha yönelik böylesine doğrudan bir saldırı şansı elde etmek bu kadar ufak bir taş dezavantajına fazlasıyla telafi sağlayacaktır. 

Yukarıdaki ifadem benim adıma doğruluğunu varsayarak başladığım bir önerme olduğu için, okurlarımdan birisinin şu yorumu beni hayretler içinde bıraktı:

Boris Spassky ile Tigran Vartanovich Petrosian karşılaşmasındaki 15.g4 hamlesi "herhangi bir tecrübeli oyuncu" için, "düşünmeye bile gerek olmayacak kadar açık bir hamle" değildir. Bu hamleyi yapabilirsiniz ama başka iyi hamleler, ve hatta bundan daha iyi hamleler bile var. Bu konumda beyazlar zaten daha iyi konumda ve beyazlar adına yapılabilecek (g4'ün de aralarında bulunduğu) pek çok iyi hamle var. Siyahlar her halükarda savunmada kalacak. Dolayısıyla, vardığınız sonuçları desteklemek adına kötü bir örnek kullanıyorsunuz. Pek çok tecrübeli oyuncu örneğin daha sonra g4 oynamak fikriyle 15.h3 oynayıp sonuçta gene maçı kazanabilirdi.

İtiraf etmeliyim ki, bu yorumu ilk okuduğumda, birisi beni dünyanın düz olması gibi saçmasapan bir sava ikna etmeye çalışsa nasıl güleceksem, aynen o şekilde güldüm. Gerçekten de böyle bir konumda er fedası yapmak satrancın abecesi gibidir. Tal'in aşağıdaki üçlemesi sayesinde, daha ufak bir çocukken bu fedayı öğrenmiştim:

Şu işe bakar mısınız, kendi maçlarımda da Sihirbaz'ın numaralarını tekrarlamaya çalıştım:

Pekala bundan daha bariz ve doğal ne olabilir ki? Ne olursa olsun, satranç rakibinizi dinlemeyi ve rakibinizin bakış açısına saygı duymayı öğretir. Her zaman haklı olduğunuzu düşünmeye ve rakibinizin neler olup bittiğine dair hiçbir fikri olmadığını düşünmeye başlarsanız, satranç sizi bu ukalalığınız için kısa zamanda cezalandıracaktır. Dolayısıyla kendi kendime basit bir soru sordum. Bu er fedası benim için çok bariz olabilir ama bu konumda her büyük ustanın 15.g4 oynayacağına dair nasıl bu kadar emin olabilirim? Ya okuyucu haklıysa ve o konumda 15.h3 oynayacak güçlü oyuncular da varsa? Üstelik hemen aşağıdaki iki oyun aklıma geldi:

Her iki oyunda da görebileceğiniz üzere, beyazlar siyah şahı yaklaşık olarak aynı sayıda hamlede infaz ediyor. İkisi arasındaki tek fark güçlü büyük ustalardan birinin "bariz" hamle olan 14.g4'ü oynaması, diğerininse g4 hamlesini hazırlayan 14.Khg1 hamlesini oynamasıydı. Burada kim haklı? Maçların sonuçlarının da gösterdiği üzere, her ikisi de sonuçta haklıydı ve her iki durumda da beyazların saldırısı durdurulamıyordu!

Yukarıda bahsettiğim okur yorumuna dönmek gerekirse, bence okur haklı. 15.g4! hamlesi benim için bariz bir hamle, ama bu durum, bu hamlenin tüm oyuncular için de bariz olması anlamına asla gelmiyor! Rakip şaha uzanan hatları açmak adına erlerimi feda etmek beni çok mutlu ediyor, aşağıdaki maçımdaki gibi:

Ama bu oyunu oynamanın tek yolu değil, ve daha sakin ve kontrollü oynamayı seven pek çok oyuncu da var.

O halde satrançta en iyi hamle nedir? Sanırım konumda oynayabileceğiniz en iyi hamle olup olmadığından bağımsız olarak, sizin tarzınıza uyan, güçlü olduğunuz hususları ön plana çıkaran ve oyunu kazanma ihtimalinizi kuvvetlendiren hamleler, sizin adınıza en iyi hamleler olacaktır.