Bobby Fischer Maça İnanılmaz Bir Gafla Başladı
11 Temmuz 1972 Salı günü yerel saatle 17:00'de 1800 seyirci GM Boris Spassky sahnedeki yerini alırken onu alkışladılar. Oturdu, ilk hamlesini yaptı (1.d4) ve hakem GM Lothar Schmid saati çalıştırdı. GM Bobby Fischer orada değildi.
Bitmek bilmeyen yeni talepleriyle egzantrik Amerikalı maç hazırlıklarını karmaşık hale getirmişti. İzlanda'ya birkaç gün geç gelmiş ve renk kurasına katılmamıştı. Gerçekten oyuna çıkmayacak mıydı?
Spassky, koyu gri, kıravatıyla beraber üç parça bir takım elbise giymişti ve sahneden volta atmaya başlamıştı. Rakibinin oyuna geç gelmesine şaşırmış olamazdı; çünkü Fischer bunu yapmasıyla tanınıyordu. Örneğin 1971 Adaylar Finalinde GM Tigran Petrosian ile maçında bunu yapmasının sebebini, "Fotoğrafçıların flaşlarından kaçınmak," olarak söylemişti; ama şüphesiz bu da psikolojik savaşın bir parçasıydı.
Yediyi beş geçe Fischer sahneye geldi, çekinden ama hızlı adımlarla. Mavi iş kıyafeti ve kravatıyla gelmişti, rahat; ama hızlı adımlarla masaya geldi, sol elini pantolonunun cebinden çıkardı. Spassky sakince masaya yaklaştı.
Oyuncular el sıkışırken seyircilerden bir alkış tufanı daha koptu. Oradalardı, maç başlıyordu.
Fischer, koyu deri ofis sandalyesine oturdu —bir Charles Eames tasarımı olan bu müdür sandalyesini önceki yıl Petrosian'a karşı olan maçında da kullanmıştı. Fischer, ABD Satranç Federasyonu Başkanı ve Fischer'in menajeri Ed Edmonson Buenos Aires'teki tiyatroda bu Eames sandalyesini buluna dek Fischer kendisine önerilen hiçbir sandalyeden memnun olmuyordu.
Aynı tip sandalye Reykjavik'e de Fischer için taşınmıştı; ama Spassky daha normal bir sandalyede oynuyordu, ki bu sandalyeyi hakem de kullanıyordu. Maçın ilerleyen bölümlerinde İzlandalı organizatörler Spassky için de bir Eames sandalyesini getirttiler.
Fischer oturdu; ama henüz hamlesini yapmamıştı. Başını ellerinin arasına aldı ve çok karmaşık bir oyunortası konumuna bakıyormuşçasına düşünmeye başladı. Geri yaslandı ve sandalyesinin etrafında dönmeye başladı.
95 saniye sonra ilk hamlesini yaptı, atını f6'ya oynadı. Taşı orada iki saniye tuttuktan sonra kalemini tutarak hamlesini yazmaya koyuldu.
Frank Brady'nin Endgame isimli Fischer biyografisinden:
Bu karizmatik dahinin hayatında eşsiz bir andı, olduğu yere geldiği noktada Sovyetlerin kendisine nasıl davrandığına dair itirazlarına dair hislerinin üstesinden gelmişti. Sadece Laugardalsholl'dakiler değil tüm dünya bunu biliyordu. Büyükusta Isaac Kashdan'ın dediği gibi "Bu [gelmiş geçmiş] en büyük satranç etkinliğidir." Brooklyn'dan yalnız bir Amerikalı, elindeki —dehası— ile Sovyetler Birliği'nin hegemonyasına karşı savaşmak üzereydi."
Fischer sandalyesini sola çevirdi, seyircilerin olduğu yöne doğru, sonra kalktı ve hakem Schmid'e doğru yürüdü. Amerikalı, TV kameraları ve ekiplerinin salonda bulunmasıyla ilgili protestosunu yaptı ki aslında kameralar sahneden 15 m uzaktaki özel bölmelerde kapalı bir yerdeydiler.
Bir yorumcu, dünya şampiyonu 2.c4 oynarken "Spassky sakin ve itidalli görünüyordu tüm bunlar boyunca," dedi ve Fischer hızlıca masaya dönerek 2...e6 oynadı.
Birçok uzman Fischer'i maçta hafif favori olarak görüyorlardı. Londra'daki bahisçiler Fischer'e 6-5 veriyorlardı her ne kadar bugüne kadar hiç Spassky'i yenmemiş olsa da. Hayatları boyunca aralarındaki oyunlardaki skor dünya şampiyonunun 3-0 lehineydi, beraberlikler harici. Ancak bu skor GM Jose Capablanca'nın, GM Alexander Alekhine'e kaybettiği 1927 Dünya Şampiyonluğu Maçı öncesi 5-0 (yedi beraberlikle) skor üstünlüğüne de denk değildi.
1970 Olimpiyatında, Siegen (Almanya)'de Sovyetler Birliği-ABD maçında birinci masada önemli bir oyunu kazanmak Spassky'nin özgüvenini artırmıştı; ama bu durum 1971'te değişti. Fischer, Adaylar'da önemli zaferler elde ederken Spassky'nin oyunu pek iyi değildi.
Fotoğraf: Hollanda Ulusal Arşivi, CC.
Aslında, Rus büyükusta Fischer'in 1971'de daha iyi oyuncu olduğunu herhalde hissetti. Çeyrek yüz yıl sonra Spassky şöyle diyecekti: "1964-1970 arası en güçlü bendim; ama 1971'de Fischer zaten daha kuvvetliydi." Ama maçın ilk oyununda değil.
Önceki iki oyunda Spassky 1.d4 ile oyuna başlarken Fischer Grünfeld Savunmasını tercih etti ve her ikisinde de kaybetti. Bu oyunlar 1966 Piatigorsky Kupası ve Siegen'de yukarıda bahsedilen oyunlardı. İlk kez Reykjavik'teki maçta Vezir Gambiti yapısına girerek filini b4'e koyup Ragozin Savunması oynamak istiyordu.
4...Fb4'ten sonraki konum.
Ne var ki, Spassky onun yerine 5.e3 oynadı ve oyunu Nimzo-Hint Savunmasına dönüştürdü. Biraz alışılmadık bir hamle sırası kullanarak ana Rubinstein Varyantı (4.e3) tahtada oluşmuştu.
Sahnede devasa bir elektronik ekran hamleleri gösteriyordu. Aynı kapalı TV devresi aynı görüntüleri, mekandaki restoranlar, kafeler ve hediyelik eşya stantlarındaki 40 daha ufak televizyon ekranına iletiyordu. Bazen ekrandaki oyun salonu görüntüsü şu metne dönüşüyordu: Þögn! / Sessizlik!
11.hamlede oyun Spassky c5'ten taş değişimine gidince sakinleşti. On yıllar sonra vezirsiz oyunortası Kabul Edilmiş Vezir Gambiti ile mücadele etmenin yaygın bir yolu haline geldi; ama bu oyunda özellikle de Fischer'in 14...Fd7 hamlesinden sonra erken beraberliğin bir işaretiydi Spassky-Krogius, 1958 Sovyetler Şampiyonası oyununu geliştiriyordu.
Maçtan aylar önce Fischer'in elinde şakayla karışık "büyük kırmızı kitap" (Mao'nun "Küçük Kırmızı Kitap" adıyla geçen kitabına göndermeyle Quotations From Chairman Mao") adlandırdığı bir kitapla gezdiği biliniyordu. Kırmızı kapaklı bu kitap Weltgeschichte Des Schachs dergisinin 27. sayısıydı ve Spassky'nin büyük bir oyun koleksiyonunu içeriyordu - Bunarın hepsi Fischer tarafından ezberlenmişti.
Daha çok taş değişildikçe Spassky'nin şahı merkeze doğru yaklaştı. Fil oyunsonunda biraz daha aktifti; ancak herkes oyunun kısa süre sonra berabere bitmesini bekliyordu.
Sonra, inanılmaz bir şey oldu. Fischer, epeyce süresi varken h2-piyonunu oldukça hızlı bir şekilde aldı.
Neden bu? Fil orada tuzağa düşmüyor muydu? Nasıl?... Neden?
GM Edmar Mednis daha sonra şu sözleri söyledi: "Fischer'in böyle bir hata yapabileceğine inanamıyordum. Böyle bir üst düzey ustanın, herhangi bir ustanın böyle bir hatayı yapması nasıl mümkün olabilirdi."
Fischer'in böyle hata yapabileceğine inanamıyordum.
— GM Edmar Mednis
GM Garry Kasparov, My Great Predecessors [İlk Cildi "Benim Ustalarım" adıyla Türkçe'ye çevrilen kitabı] 4.Ciltte şöyle diyor: "Ölü berabere bir fil oyunsonunda birden bire filiyle 'zehirli' bir piyon aldı—öyle görünüyor ki Spassky'e nasıl isterse öyle oynayabileceğini göstermek istiyordu; ama...yanlış hesap yapmıştı.
"Bu kadar basit bir hatayı yapmasının ve beraberliği kaçırmasının tek bir açıklaması olabilirdi: Fischer'in havaya girmesi çok zordu. Bence maçtan önceki mental durumu büyük ölçüde sanki uyanamamış gibi olması, maçı gerçekten oynamaya hazır olmamasında yatıyordu..."
29.b5'ten sonraki konum.
29...Fxh2??!'den sonra oyun şöyle devam etti: 30.g3 h5 31.Şe2 h4 32.Şf3 Şe7 ve önceden yaptığı hesaplamalarda Fischer muhtemelen 32...h3 33.Şg4 Fg1 34.Şxh3 Fxf2 oynamayı planlamıştı.
34...Fxf2'den sonra ki konum (analiz)
Bu konumunu oluşacağına dair oyun sırasında genel bir kanı oluşmuştu; ama Fischer Beyazın 35.Fd2! seçeneğini kaçırmıştı, o zaman siyah fil gerçekten tuzağa düşüyordu.
AP'nin maçın ilk oyununa ilişkin görüntüleri.
Fischer'in hamlesi bir yeni başlayan hatası gibi duruyordu. Fili gerçekten de kaybediyordu; ama karşılığında iki piyon alıyordu ve oyun sırasında Spassky'nin nasıl kazanacağı da netleşmemişti. Meydan okuyucu bu hatadan ucuz mu kurtulacaktı?
Diğer taraftan, Amerikalı sahne arkasında kameralardan şikayet etmeye devam ediyordu. Siyahın 40.hamlesinden sonra da Spassky oyunu ajurne etmeye karar verdi.
40...f4'ten sonraki konum.
Maçtaki zaman kontrolü 2,5 saat 40 hame arkasından her 16 hamle için bir saat ve beş saatlik seanslar sonunda bir ajurne. Ne var ki oyun henüz beş saati doldurmamıştı.
Spassky ajurnede ısrar ediyor ve 35 dakikalık süre kaybını da kabul ediyor. Hamlesini mühürlüyor, zarfa koyuyor ve hakeme veriyor. Yerel saatle saat 10:00; ama güneş İzlanda'nın kutup dairesine yakınlığı nedeniyle hâlâ parlıyor.
Maçta haftada üç oyun oynanması planladı, oyunlar Salı, Perşembe ve Pazar günleri saat 17:00'de başlayacak şekilde planlandı. Bitmeyen oyunlar sonraki gün devam edecekti. Cumartesi günleri, Fischer'in Sebt Günü de dinlenme günü olarak planlanmıştı.
Oyuncuların analiz yapmak için tüm geceleri, sabahları ve öğleden sonraları vardı. Fischer'e sekundantı GM William Lombardy yardımcı olsa da, Spassky'ye yardımcı olacak daha büyük bir ekip vardı: GM Efim Geller, GM Nikolai Krogius ve IM Iivo Nei.
Brady'e göre Fischer, "tahtaya yorgun ve endişeli bir şekilde geldi."
Hakem tahtada Spassky'nin ajurne hamlesini yaptı ve süreyi başlattı. Fischer hızlıca yanıt verdi ve bir kez daha kameralardan şikayet etmek üzere arka sahneye geçti. Diğer yandan Spassky sonraki hamlesini yaptı. Fischer nihayet organizatörleri kameraların sökülmesine ikna etti; ama bu arada süresinden 35 dakika eksilmesine de göz yumdu.
Oyun devam ederken Spassky sarsılmaz bir teknik gösterdi ve buna önceki gece ekibinin yaptığı analizin de katkısı oldu. Zugzwang için oynayıp Fischer'i e-piyonunu sürmeye zorladı. Spassky, kısa süre sonra Siyahın g-erini, daha sonra e-erini de aldı. Siyah hiçbir zaman hisar kuramadı.
56.hamlede, bir saat daha oynandıktan sonra Fischer saati durdurdu ve terk etti.
İlk oyun satranç tarihini en fazla beklenen oyunuydu. Birçok kuşak bu muazzam düello sayesinde oyuna aşık oldular. Bir tarafta Dünya Şampiyonumuz Boris Spassky var: Yaşamdan keyif almayı seven Sovyet, Leningrad Kuşatmasından canlı kurtulmayı başarmıştı ve Bobby Fischer'a gizli bir hayranlığı vardı, hiçbir şeyden de korkmuyordu. Diğer tarafta Bobby Fischer: ortalık gezinen dahi, erken 1960'lardan beri unvanını adayı ve nihayet olay yerine gelerek kendisine ait olduğuna inandığını almaya hazır.
Babam bu maç sayesinde satranca aşık olan pek çok oyuncudan birisiydi. Reykjavik'in dolaylı etkileri kuzeydoğu Brezilya'daki São Luís'ye kadar ulaşmıştı. 14 yıl sonra bana satrancı nasıl oynayacağımı öğretti. Tüm bu nedenlerle bu maçın harika oyunlarına yeniden bakma onurunu taşıyorum. Bu oyunlar hakkında yazılmış çok şey var. Kesinlikle bugüne kadar oyunları üzerine en fazla sayfa basılan maç budur. Dolayısıyla daha eğlenceli hale getirmek için iki noktanın altını çizeceğim: 1. O dönemki açılış teorisinin durumu, böylece okurların da açılış hazırlığının seviyesi hakkında bir fikri olacak. 2. Mevcut analizi değiştiren, en azından ona bir şeyler ekleyen keşifleri. İlk oyun iyi bilindiği üzere oyunda tarihin en çok tartışılan hamlelerinden birisini barındırıyor. Ne olduğuna bakalım.
Yıllar içinde bu inanılmaz oyunsonu detaylı analiz edildi ve bu analizlerin en dikkat çekici olanları GM'ler Jan Timman ve Fridrik Olafsson'a aitti. GM Jon Speelman 1981'de Analysing the Endgame adlı kitabında bu oyunsonuna bir bölüm ayırdı. Kasparov ise notlarında bu oyunsonuyla ilgili GM'ler Mikhail Botvinnik, Robert Byrne, Paul Keres, Edmar Mednis, Cecil Purdy, Ludek Pachmann ve Lodewijk Prins'ten alıntılar yaptı.
Genel kanı 29...Fxh2'nin bir gaf olduğu ve 36.hamlesiyle Spassky'nin Fischer'e konumu savunma şansı verdiğiydi. Ne var ki, GM Leitao'nun analizinde de gösterdiği gibi 29...Fh2 kendi içinde henüz oyunu kaybettiren hamle değildi.
Maç başlamıştı ve Spassky dramatik bir şekilde hemen skor üstünlüğünü almıştı, kısa süre sonra tek bir hamle bile yapılmadan bu skor üstünlüğünü ikiye katlayacaktı - o hikâyeyi bu yazı dizisinin sonraki yazısında okuyabileceksiniz.
Önceki Fischer-Spassky 50.Yıldönümü İçerikleri:
Peter Doggers joined a chess club a month before turning 15 and still plays for it. He used to be an active tournament player and holds two IM norms. Peter has a Master of Arts degree in Dutch Language & Literature. He briefly worked at New in Chess, then as a Dutch teacher and then in a project for improving safety and security in Amsterdam schools. Between 2007 and 2013 Peter was running ChessVibes, a major source for chess news and videos acquired by Chess.com in October 2013. As our Director News & Events, Peter writes many of our news reports. In the summer of 2022, The Guardian’s Leonard Barden described him as “widely regarded as the world’s best chess journalist.”
Peter's first book The Chess Revolution is out now!
Company Contact and News Accreditation:
Email: [email protected] FOR SUPPORT PLEASE USE chess.com/support!
Phone: 1 (800) 318-2827
Address: 877 E 1200 S #970397, Orem, UT 84097
