Bobby Fischer İlk Galibiyetini Aldı
GM Bobby Fischer 1927 Dünya Satranç Şampiyonasının ikinci oyununa çıkmayarak herkesi şoke etti. Bu hükmen yenilgi Fischer, halihazırdaki dünya şampiyonu GM Boris Spassky'e karşı 2-0 geri düşmesine neden oldu.
Fischer bu farktan geri gelebilir miydi? Masaya dönüp hamle yapabilir miydi? Satranç tarihinin masa dışında entrikalı hikâyesine içeriden bakmaya devam ediyoruz.
İç ve dış kaos sırasında 16 Temmuz 1972'de Fischer masaya dönmenin bir yolunu buluyor ve maçı kazanmak için ilk adımı atarak gelmiş geçmiş en iyilerden biri olduğunu kanıtlıyor. Esas rakibini ilk kez yenmek nasıl bir şeydi?
Spassky'nin Ruh Hali
Spassky İzlanda'ya satranç tahtasında harika bir zihinlerarası düello olacağı ümidiyle ulaşmıştı. Saygı duyulan bir sporcuydu ve Fischer'e hiç kaybetmemişti. Maçtan önce üç oyun kazanmıştı ve en son kazanığı oyun da 1970 Olimiyatın'daydı ve My Great Predecessors: 3. Bölüm'de [Kasparov'un sadece ilk cildi Türkçe'ye "Benim Ustalarım" başlığıyla çevrilen kendinden önceki dünya şampiyonlarının kariyerlerini anlatıp oyunlarını incelediği külliyatının Spassky'e ayrılan 3. Cildi- Ç.N.] bu oyunu şöyle memnuniyetle anıyor: "Ben de nasıl başardığımı bilmiyorum; ama Fischer'le olan oyunumdan önce büyük başarıların o duygu hissedilmezse asla hayal bile edilemeyeceği o özel coşkuyu hissettim. Fischer'in kendisi de bunu farkında olmadan kolaylaştırmış olabilir: Ona karşı oynamak benim için her zaman memnuniyet vericiydi.”
Spasssky ilk oyununda kendinden emin ve sakin olsa da perde arkası ve buzdağının görünmeyen yüzünde çok fazla şey olup bitiyordu - henüz oyunlar bile başlamamışken. Düzensiz oynuyordu. Antrenman seanslarında kendisini tam vermiyordu. Ayrıca baş antrenörü olan Igor Bonderavsky de maçtan önce kendisiyle yollarını ayırmıştı.
Fischer, ikinci oyunu hükmen kaybederken, Spassky boş tahtada rakibini beklerken stresli grünüyodu ve saatler 18:00'de durduruldan sonra da köşesine çekildi: “Maç zamanı gelince gelmeyi reddetmesi benim için tek tatsız şey oldu. İkinci oyunca gelmeyince, bu hoşuma gitmedi.”
İkinci oyuna gelmeyince, bu hoşuma gitmedi.
-Boris Spassky
Fischer’in düşmanları ister istemez Spassky'i eleştirmeye başladı. Spor bakan yardımcısı Viktor Ivanoni oyundan sonra rahatlaması için onu uzun bir yürüyüşe çıkarmıştı.
Bu hakaretin yanı sıra Fischer hükmen yenilgiye de hemen itiraz etti, ki bu da Spassky'nin stres yaratan "bedava puanı" nihayetinde elinden alınabilirdi. Adada, Fischer'in Reykjavik'ten Birleşik Devletler'e geri dönüş bileti aldığı dedikoduları yayılıyordu.
Spassky, Fischer'in organizatörlerle yaptığı psikolojik savaşın ateş hattında kalmıştı. Maçın devam etmesini istiyor ve sevdiği, mükemmelleştiği oyunda masaya dönmek istiyordu. Diğer taraftan, Fischer'in talepleri gittikçe tuhaf ve uygulaması zor hale geliyordu. Fischer, açık ve koyu renkler arasında belirgin kontrast içeren bir tahta, Şikago'dan uçakla getirilecek özel bir ışıklandırma ve kendisine sahneye sıkça getirilecek taze sıkılmış portakal suyu gibi çok sayıda talepte bulunuyordu.
Spassky, Fischer'in taleplerine karşı talepler getirerek Sovyet Spor Komitesi Başkanı Sergey Pavlov'un eşit derecede inatçı talepleri arasında kalıyordu. Dünya şampiyonu kendisiyle olan gergin konuşmasını My Great Predecessors: Bölüm IV'te [Kasparov'un kitap dizisinin dördüncü bölümü Fischer'e ayrılmıştır]: “Üçüncü oyundan birkaç gün önce Pavlov'la yarım saat telefonla görüştüm, kendisi ne Fischer'in ne organizatörlerin ne de FIDE'nin dahi kabul edeceği bir ultimatom yayınlamamı talep ediyordu ve maç o zaman mahvolabilirdi. Bütün görüşme şu iki cümlenin karşılıklı sonsuz defa söylenmesinden oluşuyordu: "Boris Vasilievich, bir ultimatom yayınlamalısınız!" ve "Sergey Pavlovich, maçı oynayacağım," Bu görüşmeden sonra üç saat yatağıma uzandım, titriyordum.”
Bu görüşmeden sonra, üç saat yatağıma uzandım, titriyordum.
-Boris Spassky
Fischer'in Ruh Hali
Fischer, rahatlamak için denizden pek de uzak olmayan Oskjuhlid ormanlığında bulunan Loftleidir Hotel'i terk ediyor ve gecenin bir yarısında bu alanda vahşi yaşamın ortasında uzun yürüyüşler yapıyordu.
Uzun İzlanda yaz günlerinde, güneş gece yarısı batıyor, 04:00 gibi de doğuyordu. Oskjuhlid Tepesinde izler görülüyor ve huş ağacı dalları uçuşuyordu. Faxa Koyu üzerinde martılar uçuyordu. Mink balinaları Atlantik'ten birden ortaya çıkıyorlardı.
Bu sakin ortam, Fischer'in içinde yaşadığı büyük gerilimle tam bir zıtlık içindeydi. Dünya şampiyonluğuna ulaşmıştı. Tüm hayatı boyunca var gücüyle çalıştığı amacına ulaşmasına her zaman olduğundan yakındı. Yine de, oynamayı reddediyordu. En üst düzey büyükustaların ciğerlerini sökmüşü; ama bu maçta iki puan gerideydi.
Fischer, Spassky'i hiç yenmemiş ve dört kez yenilmişti. Masa başı ilk oyunlarında Fischer 17 yaşındaydı. Bu oyun Arjantin'de Mar der Plata'da oynanmış, açılış da şah gambitiydi. Fischer, bir piyon fazla gaf yaparak 29 hamlede kaybetmişti. Bu 15 turluk turnuvadaki tek yenilgisiyidi.
İkinci yenilgisi Santa Monika, Kaliforniya'da 1966'daydı. Spassky Fischer'i yavaş yavaş file karşı at oyunsonunda yenmişti. Fischer prestijli bir turnuva olan İkinci Piatigorsky Kupasında yalnızca Spassky'nin gerisinde kalıp ikinci olmuştu. My Great Predecessors: IV.Bölüm'de GM Garry Kasparov Spassky'nin neden Fischer'i zorladığıyla ilgili görüşünü şöyle paylaşıyor: “Spassky, Fischer'e en ters gelen rakibiydi. Spassky evrensel bir oyuncuydu ve mücadelenin inceliklerini ustaca hisediyordu ve Amerikalıyı sürekli en doğrudan yolla baskı altına alarak yakalıyordu.”
Spassky, Fischer'e en ters gelen rakibiydi.
-Garry Kasparov
Fischer'im Siegen, Batı Almanya'da yapılan 1970 Olimpiyatındaki dördüncü yenilgisi ― maçtan önceki en son yenilgisiydi ―ve onun için özellikle zorlayıcıydı. GM Viktor Korchnoi oyundan sonraki anları şöyle hatırlıyor: "Yüzü bembeyaz kesilen ve sinirli Fischer teslim belgesini imzaladıktan sonra masadan kaldı. Herkes Spassky'nin zaferini kutluyordu.”
Son olarak da birinci oyundaki facia olmuştu. Birisini daha önce hiç yenememişseniz, zihninizde yenilmez olduğu algısı oluşabilir. Zihninizade yenmenin gerçekçi gözükmediği birisiyle oynamak en az masadaki mücadele kadar zorlu hale gelebilir.
Fischer'in İtirazı
15 Temmuz 1972 Cuma günü saat 08:00'de Fischer başhakem GM Lothar Schmid'in odasına geliyor ve ikinci oyunu hükmen kaybetmesine olan itirazını vermek için itiraz süresinin geçmesinden sekiz saat sonra bu başvuruyu yapıyor. O anı, Fischer vs. Spassky: The Chess Match of the Century adlı eserinde GM Svetozar Gligoric şöyle betimliyor: "Alman büyükusta [Schmid], odasında üzerinde pijamalar varken şaşkına döndü. Bu beklenmedik varlığını nedeniyle böyle olduğunu anlayınca Bobby şöyle dedi: "Çok çok özür dilerim!" Nazik ve son derece anlayışlıydı. Hükmen yenik ilan edilmesine olan yazılı protestosu pek de öyle değildi."
Fischer'in itirazından birkaç önemli yer:
Zaman zaman maddi konularda taviz versem de oyunun kendisinin, benim sanatım ve mesleğimin, koşullarıyla ilgili hiçbir konuda taviz vermedim.
Bildiğiniz gibi ülkem Birleşik Devletler'deki insanların bu etkinliği izlemesi konusunda çok heyecanlıyım... TV istesem de hatta şahsen bu bana çok para kazandıracak bir şey olsa da, bundan daha da önemlisi dünya satranç şampiyonluğunun tam profesyonel şartlarda oynanması benim kişisel mali kazanımlar elde etmemden de önemlidir. Kurallar, tarafların oynayabileceği en iyi satrancı oynayabileceği şekilde düzenlendi. Oyuncuların konsantrasyonunu bozmayacak şekilde düzenlemeler yapıldı. Konsantrasyonum bu kuralların eğilip bükülmesi nedeniyle bozuldu.
Ben yalnızca her zaman istediğim şeyi talep ediyorum, düzgün şampiyonluk satranç maçı kurallarının uygulanması. Dolayısıyla bugünkü kararın iptal edilmesini talep ediyorum. Bu olduğu zaman ve tüm kameralar ile bunlarla bağlantılı ekipman salondan kaldırılınca ben de satranç masasının başında olacağım. Bu maçı oynamaya istekliyim ve İkinci Oyunun 16 Temmuz Pazar öğleden sonra oynanacak şekilde planlanmasını umuyorum.
Sanatım ve mesleğimin koşullarıyla ilgili hiçbir konuda taviz vermedim.
-Bobby Fischer
Fischer Nerede?
Fischer'in üçüncü oyun yaklaştıktça maçtaki durumu daha tekinsiz hale geliyordu. Komite, Fischer'in itirazını değerlendirip nihayetinde reddetti. Ek olarak, Uluslararası Satranç Federasyonu(FIDE) Başkanı GM Max Euwe, kesin bir dille Fischer'in üçüncü ve dördüncü oyunlara gelmezse maçın tamamen kaybetmiş sayılacağını bir telgrafla ilan etti.
Fischer'in, Reykjavik'ten ayrılan; ama nereye giderse gitsin tüm uçaklarda yer ayırttığına dair bir dedikodu dolaşıyordu. Fischer'in avukatı Paul Marshall'a, Bobby Fischer Goes to War, adlı eserde yazıldığına göre bu tarz ilginç durumlarda gerçek ve kurguyu birbirinden ayırmak güçleşiyor: "Fischer'in çeşitli uçaklarda yer ayırttığına dair mesajlar alıyoruz, New York'a giden bir uçakta, Grönland'a giden bir uçakta, Reykjavik'ten ayrılan bütün uçaklarda Fiscer uçuş listesinde yer alıyordu. Ve bir İzlandlıdan Fischer'in kendisine bu uçakbiletlerini nasıl ayırttığına ilişkin son derece tuhaf mesajlar alıyorduk. Carmer'da kendisini ikna etmek için havalimanına gidiyordu. Bir de heyecan verici araç takip sahneleri de varmış.”
Fotoğraf: Amazon.
Fischer, Birleşik Devletler'den orada kalıp maçı bitirmesi için bir dizi mesaj alıyordu, bunların arasında hayranlarından gelen telgraf ve mektuplar, maça devam etmemesinin bir trajedi olacağını yazan bir New York Times makalesi ve Henry Kissinger'dan vatani görevini yapmasını talep eden ikinci bir telefon.
15 Temuuz Cumartesi 1972'de Fischer Sebt günü olduğu için telefonunun fişini çekerken ekibi de masa dışındaki mücadelesine devam ediyor. Marshall, Fischer'in itirazını yeniden gündeme getirip ertesi sabah üçe kadar görüşmeleri sürdürüyor. Kurul dinlese de Fischer'in hükmen yenilgisine yönelik kararını değiştirmiyor.
Masanın Ötesindeki Gerilim
16 Temmuz Pazar 1972'de saat 04:00'e birkaç dakika kala Reykjavik'te güneş doğuyor. Yılın en uzun günlerinden biri başlarken tüm şehirde akıllardaki soru şuydu: Maç devam edecek mi?
Oyundan iki saat önce Fischer yeni bir talepte bulunuyor: Oyunun sahne arkasında bir odada oynanmasında ısrar ediyor. Bu uzlaşma için ümitsiz bir çığlık mı? Fischer maçta oynama şansının ellerinden kayıp gittiğini görüyor muydu?
Schmid, Spassky'i bu son dakika değişikliği için aradı. Sekundantına söylemeden Spassky arka salondaki ping pong odasında oyunu oynamayı kabul ediyor. Eğer Spassky bunu kabul etmeyip hayır dese Fischer ne yapacaktı?
Minutes before the start time, over a thousand spectators gather in the main hall to watch the game on closed-circuit televisions. A car waits for Fischer. All the lights on the roads from Hotel Loftleidir to the playing venue are set to green.
Spassky üzerinde gri bir takım elbiseyle ve kırmızı kravatla ilk gelen taraf oldu. Her zamanki sakin ama yaklaşılabilir tavrıyla salona girdi. Son düzenlenen oyun salonuna girdi, Fischer'in sandalyesini denedi. Bu alışılmadık an Frank Brady'nin Profile of a Prodigy adlı yapıtında şöyle anlatılır: “Spassky zamanında geldi, önce Fischer'in sandalyesine oturdu ve sonra belki de kameranın çalıştığının farkında olmadan güldü ve bir çocuk gibi etrafında döndü. Sonra kendi sandalyesine oturdu ve bekledi.”
Spassky... güldü ve bir çocuk gibi etrafında birkaç kere döndü.
-Frank Brady
Fischer, Laugardalsholl'a geldi. Aracını terk ederken hemen izleyiciler ve fotoğrafçılar tarafından kuşatıldı. Kaosun içinden sakar bir şekilde yürüyerek geçip camdan ön kapıya ulaştı.
Fischer, masa tenisi odasında Spassky'nin karşısındaki kendisine özel yapılmış deri döner sandalyeye oturdu. Staunton-tarzı taşlarına odaklanmak ve zihinlerin ahşap satranç takımındaki düellosuna odaklanmak yerine, Fischer bir kapalı devre örtülerle kapatılmış kamera olduğunu fark ediyor. Bu kamera oyunu dünyanın geri kalanına gösteren kamera, aynı zamanda da orijinal turnuva salonuna gösteriyor. Yorumcular burada gösterim panolarında oyunu hem seyircilere hem de basın odasındaki gazetecilere gösteriyorlar.
Fischer'in masadaki nezaketi yok oluyor. Fevri hareket ediyor ve bu anları David Edmonds ile John Eidinow Bobby Fischer Goes to War adlı eserinde şöyle anlatıyor:
Fischer Schmid'e kükredi: 'Kamera olmayacak!' Odayı kolaçan etti, elektrik düğmelerini kontrol etti. Schmid, Spassky'nin rahatsız olduğunu söyleyerek bunu protesto etti. Fischer de ona bağırarak çenesini kapatmasını söyledi.
Fischer, Schmid'e kükredi: 'Kamera olmayacak!'
-Edmonds ve Eidinow
Spassky bembeyaz bir suratla ayakta duruyordu. Schmi, o anı şöyle hatırlıyor: "Bobby Fischer tekrar mücadele etmeye başladığında Boris kızdı ve şunu söyledi: "Eğer tartışmayı sürdürürseniz turnuva salonuna dönerim ve orada oynamayı talep ederim.'" Meydan okuyucu ile dünya şampiyonunu sözlü atışmaya girmesi üzerine Schmid panikledi ve dünya şampiyonuna oyuna devam etmesini rica etti: "Boris, söz vermiştiniz." Fischer'e dönüp "Bobby, lütfen nazik ol."
Schmid o anı şöyle hatırlıyor: "Onları bir araya getirmenin tek şansı olduğunu hissettim. İkisi de yetişkin çocuklardı, ben daha yaşlıydım. Her ikisini de omuzlarından bastırarak yerlerine oturttum. Boris ilk hamleyi yaptı ve ben de saate bastım."
Fischer, birkaç dakika tereddüt ettikten sonra ilk hamleyi yaptı. Her ne kadar ufak oyun odasında her şey çok sessiz olsa da, seyirciler ana salonda alkışlıyorlardı. Asrın Maçı sonuçta devam ediyordu. Kasparov sonradan şu yorumu yaptı: “Maç aslında üçüncü oyunla başladı.”
Maç aslında üçüncü oyunla başladı.
-Garry Kasparov
Üçüncü Oyun
Spassky 1.d4 oynadı ve Fischer Benoni ile yanıt verdi(3...c5), dinamik ve riskli bir seçimdi.
3...c5'ten sonraki konum
Taraflar taşları geliştirip oyunortasına yaklaştı, Fischer şaşırtıcı 11...Ah5!? hamlesini yaptı. Bu maçın benim açımdan en unutulmaz hamlesidir. Fischer, atını tahtanın kenarına giderek kendi isteğiyle Spassky'e şah kanadındaki piyon yapısını bu kenardaki atı fille alarak bozma fırsatını verdi.
11...Ah5!?'ten sonraki konum
Fischer neden böyle bir hamle yaptı? Taşlarını aktifleştirmeyi seçti ve uzun dönemli zayıflıkların yarattığı korkunun dogmasına yenik düşmedi. Ek olarak, bu çığır açıcı fikir Spassky'i ana varyantlara göre daha hazırlıksız yakalayabilirdi.
Spassky, Fischer'in teklifini kabul etti ve fil ile atı değişip Fischer'in şah kanadındaki piyon zincirini bozdu. Fischer, artık eline yeni geçen alanı veziri ve atını aktifleştirmek ve dolayısıyla hücum fikirleri yaratmak için kullanıyor.
15...Ag4'ten sonraki konum
Spassky, bu tehditleri savuşturmak için 16.Axg4 ile atları değişmek zorunda kaldı, Fischer'in böylece piyon yapısını tekrar düzeltmesine de olanak verdi. O noktadan itibaren Fischer adım adım taşlarını iyileştirdi, filini tahtada tuttu ve korunmuş geçer piyon elde etti. Oyun ilerledikçe taşları Spassky'ninkinden daha odaklı hale geldi. Fischer'in konumunu nasıl geliştirdiğini görmek için oyuna bakınız.
20.Kae1'den sonraki konum
Fischer taşlarını olabilecek en iyi yerlere getirdikten sonra yarma yaptı ve Spassky'nin e4-erini kazandı.
31.K3e2'den sonraki konum
Spassky, ters renkli filler sayesinde oyunsonunda berabere şanslarını koruyordu, o nedenle Fischer enerjisini şaha saldırmak için kullanmaya başladı. Vezirini ve filini dikkatle Spassky'nin konumuna sızdırarak bir piyon daha kazandı. Vezir kanadında iki bağlı geçer bıraktı.
Spassky daha sonra bu oyunu maçın dönüm noktası olarak gördüğünü söyledi: "Fischer'i üçüncü oyunu oynayarak kurtardım. Bu oyunda temelde bütün maçtaki yenilgime imza attım.”
Bu, Fischer'in Spassky'e karşı hayatındaki ilk galibiyetiydi. Brady, Fischer'in hayatındaki bu unutulmaz anı yakalıyor: "Sahne arkasındaki çıkışa ulaştığında kendisini bekleyen iyi dilekleri gülümseyerek karşılamasına engel olamadı."
Şüphesiz hayatımdaki en mutlu anlardan birisiydi.
-Frank Brady
Bu Fischer'in Spassky'e ilk galibiyeti, sadece maçtaki değil aynı zamanda kariyerindeki. Bu oyun bir dönüm noktasıdır—Spassky bu yenilgiden sonra sarsılmaya başladı ve bu kadar üst düzey bir oyuncu için alışılmadık hatalar yapmaya başladı. Yıllar içinde,Fischer'in Spassky'i bu maçta ezip geçtiğini pek çok defa okudum; ama bence varılan bu sonuç maçın nihahi sonucu rehberliğinde ve üzerinden zaman geçmesi nedeniyle de abartılan bir duygu selinin yansıması. O noktada, üçüncü oyun başlarken maçta 2-0'lık bir skor vardı ve Fischer'e karşı elde edilen tarihi 4-0'lık üstünlük (doğal olarak ikinci oyunun sonucunu saymıyoruz), Sovyet oyuncunun maçın zaferle bitmesine yönelik bir beklenti içine girmesini doğal hale getiriyordu.
Geri dönüp, bu oyuna bakınca, ufak detayların tarihin akışını nasıl değiştirebileceğini bir kez daha gördüm. Fischer, Benoni savunmasında riskli bir karar alarak cesur bir hamle deniyor. Açılış, Beyaz için başarılı geçiyor. Eğer Spassky 15.hamlede doğru kararı verseydi açık bir üstünlük elde edecek ve muhtemelen oyunu da kazanacaktı. Ancak bu hamleyle beraber alıştığımız Spassky ortadan adeta kayboluyor.
Bu noktadan sonra maçta masa dışı dramdan tahtadaki satranç unsurları öne çıktı.
Sizce Spassky ping-pong odasında oynamaya itiraz mı etmeliydi? Fischer böyle olsa oynar mıydı? Aşağıdaki yorumlara yazın.
Önceki Fischer-Spassky 50.Yıldönümü İçerikleri:
Vanessa West is a National Master, a chess teacher, and a writer for Chess.com. In 2017, they won the Chess Journalist of the Year award.
You can follow them on X: Vanessa__West