Zugzwang
W każdej partii szachów zawodnicy na zmianę wykonują ruchy bierkami szachowymi. Przepisy gry nie pozwalają jednak na opuszczenie przez któregoś z zawodników swojej kolejki, choć czasami mogłoby się to bardzo przydać! A dlaczego mielibyśmy chcieć opuszczać swoją kolej? Przede wszystkim po to, by nie pogarszać swojej pozycji. I o to właśnie chodzi w zugzwangu! Oto najważniejsze rzeczy, które powinieneś wiedzieć na ten temat:
- Co to jest zugzwang?
- Dlaczego zugzwang jest taki ważny?
- Zugzwang w końcówkach
- Najsłynniejsze zugzwangi w historii szachów
- Sprawdź się
- Podsumowanie
- Lekcja wideo
Co to jest?
Zugzwang to słowo pochodzące z języka niemieckiego, oznaczające „konieczność wykonania ruchu”. Znaczenie tego terminu w szachach polega na tym, że w pewnych pozycjach dla danego zawodnika lepiej byłoby nie wykonywać żadnego ruchu, ponieważ każdy ruch, który wykona będzie dla niego niekorzystny i pomoże przeciwnikowi zyskać przewagę.
Żeby jeszcze bardziej rozjaśnić sens zugzwangu, przyjrzymy się najprostszym przykładom tego motywu i zobaczymy, w jaki sposób można go wykorzystać do wygrania partii. W poniższej pozycji na posunięciu są białe:
Białe chcą promować piona. Jeśli czarnym uda się powstrzymać białego piona przed dojściem do pola przemiany na d8, partia zakończy się remisem. Białe mogą jednak przesunąć swojego króla na d6 i dzięki temu wygrają partię, ponieważ czarne będą w zugzwangu—muszą wykonać ruch i przez to oddadzą kontrolę nad polem d8.
Gdyby czarne mogły po prostu zrezygnować ze swojej tury, stałyby cały czas królem na d8, a białe nigdy nie byłyby w stanie dać im mata. Dzięki zugzwangowi, białe są w stanie wygrać.
Choć zugzwang dużo częściej pojawia się w końcówkach, wcale nie oznacza to, że nie może się pojawić w innej fazie partii. W kolejnym przykładzie zobaczymy przykład zugzwangu w grze środkowej.
Poniższa pozycja powstała w partii pomiędzy GM Mikhailem Botvinnikiem a GM Davidem Bronsteinem podczas meczu o mistrzostwo świata w 1951 roku. Grający białymi Botvinnik znalazł sposób na to, by czarne znalazły się w zugzwangu, grając 57.Gg5! Jakikolwiek ruch Bronsteina doprowadziłby go do poważnych strat w materiale i w rezultacie do przegranej końcówki.
Dlaczego zugzwang jest taki ważny?
W szachach zawodnicy wykonują ruchy zazwyczaj po to, by zdobyć nieco przewagi „czasowej” nad przeciwnikiem (chcą wygrać tempo). Czasami konieczność wykonania ruchu może wpędzić Cię jednak w nie lada kłopoty—zugzwang!
Definicja zugzwangu mówi, że zawodnik, który się w nim znalazł, po wykonaniu ruchu będzie miał gorszą pozycję niż przed jego wykonaniem. W tego typu pozycjach zazwyczaj jest tak, że wykonanie ruchu prowadzi do utraty materiału. W szachach na najwyższym poziomie nawet mała przewaga może przesądzić o wygranej, dlatego też utrata figury bez żadnego uzasadnienia może mieć katastrofalne skutki.
Przyjrzyjmy się zugzwangowi, który przydarzył się w partii Jose Raula Capablanki z Leopoldo Carranzą. Capablanca znalazł sposób, by forsownie doprowadzić do motywu rożna i dzięki temu zdobył wieżę.
Przykłady najsłynniejszych zugzwangów w historii szachów
W historii szachów pozycja z zugzwangiem pojawiała się już wiele razy. W wielu przypadkach tego typu pozycje są niczym piękne arcydzieła stworzone przez zawodników, którzy wykazali się wyjątkowym zrozumieniem pozycyjnych aspektów szachów.
Jednym z najsłynniejszych przykładów pozycyjnego zugzwangu jest ten wymyślony przez Aarona Nimzowitscha, autora słynnej książki pt. Mój system (org. „My system”). Nimzowitsch grał czarnymi przeciwko silnemu zawodnikowi Friedrichowi Saemischowi, ale udało mu się ograniczyć mobilność białych bierek i doprowadzić do sytuacji, w której każdy ruch Saemischa byłby dla niego zgubny. Saemisch nie miał żadnej możliwości sensownego kontynuowania partii, dlatego w tej pozycji poddał partię.
Drugi oficjalny mistrz świata Emanuel Lasker również wykorzystał motyw zugzwangu w rewanżowym meczu o mistrzostwo świata przeciwko Wilhelmowi Steinitzowi. W partii Lasker grał czarnymi i znalazł posunięcie 34...Wg8, które zmusiło Steinitza do oddania swojego piona na f5, dzięki czemu Lasker mógł przebić się przez pozycję przeciwnika.
Zugzwang w końcówkach
Zugzwang to kluczowy element wielu końcówek. To, czy uda nam się policzyć warianty i znaleźć w danej pozycji motyw zugzwangu może zadecydować o wyniku partii.
Spójrzmy na poniższy diagram, na którym widać słynną pozycję, w której mamy do czynienia z tzw. „obopólnym zugzwangiem”. Kto będzie musiał wykonać ruch, przegra. Zobaczmy, co by się stało, gdyby na posunięciu były białe.
Na poniższym diagramie widać kolejny przykład zugzwangu, który zadecydował o losach partii.
W wielu końcówkach jedynym sposobem na wygranie partii jest właśnie doprowadzenie przeciwnika do zugzwangu. Jeśli chcesz stać się lepszym szachistą, powinieneś dokładnie poznać ten motyw i nauczyć się stosować go w praktyce.
Sprawdź się!
Teraz, gdy wiesz już, czym jest zugzwang, pora sprawdzić swoją wiedzę w konkretnych zadaniach! Spróbuj rozwiązać poniższe zadania i zostań mistrzem zugzwangu!
Zadanie nr 1: Czy potrafisz zmusiś swojego przeciwnika, by ten zszedł swoim królem z linii piona, który idzie do pola promocji?
Zadanie nr 2: Czy powinieneś od razu skierować się w stronę piona przeciwnika, czy może zrobić coś innego?
Podsumowanie
Wiedza na temat tego, w jaki sposób postawić przeciwnika pod ścianą i wykorzystać fakt, że nie może opuścić swojej kolejki na ruch, to bardzo cenna zdobycz, która pozwoli Ci stać się lepszym szachistą. Gdy będziesz grał następną partię, spróbuj zwracać uwagę na figury przeciwnika, które mają ograniczoną mobilność. Być może uda Ci się doprowadzić do sytuacji, w której Twój oponent nie będzie miał żadnego dobrego ruchu!
Chcesz jeszcze bardziej poćwiczyć motyw zugzwangu? Wypróbuj nasze członkostwo premium i już dziś zacznij rozwiązywać zadania związane z tym motywem!
Lekcja wideo
Czytanie artykułów na temat szachów to świetny sposób na zrobienie postępów, ale czasami dobrze jest też obejrzeć nagranie wideo, które być może w jeszcze lepszy sposób wyjaśni Ci dane zagadnienie. Zachęcamy do obejrzenia krótkiej lekcji na temat zugzwangu.
