Mecz o mistrzostwo świata

Porównywanie się i sprawdzanie, kto z nas jest w czymś najlepszy, leży w ludzkiej naturze. W celu wyłonienia najlepszego szachisty na świecie, organizuje się mecz o mistrzostwo świata.

Oto najważniejsze informacje, jakie musisz znać na temat tego meczu:

• Czym jest mecz o mistrzostwo świata?
• W jaki sposób można zdobyć tytuł mistrza świata w szachach?
• Dlaczego mecz o mistrzostwo świata jest ważny?
• Zestawienie wszystkich mistrzów świata
• Podsumowanie

Czym jest mecz o mistrzostwo świata?

Mecz o mistrzostwo świata to wydarzenie, które rozstrzyga o tym, kto zdobędzie tytuł mistrza świata w szachach klasycznych. Aktualnym mistrzem świata w szachach klasycznych jest GM Magnus Carlsen. W celu wyłonienia mistrzów świata w szachach szybkich i błyskawicznych, organizuje się osobne turnieje.

Oficjalnie historia meczów o mistrzostwo świata rozpoczęła się w 1886 roku, kiedy to szachiści organizowali mecze między sobą na własną rękę. System ten przestał działać wraz ze śmiercią Alexandra Alekhine'a w 1946 r., a od 1948 r. FIDE zaczęła organizować mecz o mistrzostwo świata w cyklu trzyletnim. W 1993 r. mistrz świata GM Garry Kasparov utworzył PCA (Stowarzyszenie Zawodowych Szachistów), które organizowało swoje własne rozgrywki o mistrzowski tytuł, co sprawiło, że na świecie było wtedy jednocześnie dwóch mistrzów świata wyłanianych w dwóch osobnych turniejach – „klasyczny” tytuł mistrzowski należał do Kasparova (a później GM Vladimira Kramnika), natomiast FIDE wyłaniała swoich mistrzów świata oddzielnie.

Rozłam zakończył się w 2006 r. po rozegraniu meczu unifikacyjnego pomiędzy klasycznym mistrzem świata Kramnikiem i mistrzem świata FIDE GM Veselinem Topalovem. Mecz zakończył się zwycięstwem Kramnika. Od tamtej pory za organizację meczu o mistrzostwo świata odpowiada FIDE.

Oprócz meczu o mistrzostwo świata organizowane są również inne turnieje, które wyłaniają najlepszych zawodników w różnych kategoriach, m.in. Mecz o Mistrzostwo Świata Kobiet, Mistrzostwa Świata Juniorów, Mistrzostwa Świata Seniorów, Mistrzostwa Świata w Szachach Szybkich, czy też Mistrzostwa Świata w Szachach Błyskawicznych.

W jaki sposób można zdobyć tytuł mistrza świata w szachach?

W historii szachów mistrz świata wyłaniany był na różne sposoby. Poza wyjątkowymi sytuacjami, m.in. w 1948 r. oraz 2007 r., kiedy to rozgrywane były turnieje o mistrzostwo świata, mistrza świata wyłania się najczęściej w meczu pomiędzy dwoma zawodnikami. Jednak nawet jeśli chodzi o sam mecz, to jego format i system rozgrywania były różne – kiedyś w niektórych meczach rozgrywano nawet kilkadziesiąt partii, natomiast obecny format reguluje tę kwestię w taki sposób, że razem z ewentualnymi dogrywkami w formacie szachów szybkich, żaden mecz nie może trwać dłużej niż 20 partii.

Obecnie mecz o tytuł mistrza świata rozgrywany jest pomiędzy aktualnym mistrzem świata i pretendentem do tego tytułu i odbywa się co dwa lata. Pretendent to zawodnik, który zwycięża w Turnieju Kandydatów, który zawsze jest rozgrywany przed meczem o mistrzostwo świata.

Historia Meczów o Mistrzostwo Świata - wersja szczegółowa

Poniżej znajduje się bardziej szczegółowe podsumowanie historii meczów/turniejów o mistrzostwo świata. W opisach skupiamy się głównie na formacie i obowiązujących w danym momencie zasadach kwalifikacji do tego wydarzenia. Osoby, które bardziej interesują się tym, kto i kiedy został mistrzem świata, zapraszamy do dalszej części artykułu.

• 1886: Odbywa się pierwszy Mecz o Mistrzostwo Świata pomiędzy Wilhelmem Steinitzem i Johannesem Zukertortem. Steinitz wygrywa, 10 do pięciu.
• 1886-1937: Mistrz świata sam wybiera swojego rywala i razem ustalają warunki meczu. Często to pretendent do tytułu jest odpowiedzialny za organizację meczu i musi znaleźć sponsorów. Taka sytuacja często prowadziła do tego, że w meczu występowali niekoniecznie najsilniejsi szachiści, ale ci, którzy potrafili znaleźć źródło finansowania. Ponieważ zaczyna padać coraz więcej remisów, format stopniowo zostaje zmieniony i zamiast meczu do 10 zwycięstw, obowiązuje system, w którym wygrywa zawodnik, który pierwszy zdobędzie 15,5 pkt.

• 1937-1948: W trakcie II Wojny Światowej w szachowym świecie następuje zastój, a w 1946 roku umiera ówczesny mistrz świata Alexander Alekhine. FIDE przejmuje kontrolę nad sposobem wyłaniania mistrza świata i w 1948 roku organizuje turniej z udziałem 5 zawodników, który kończy się zwycięstwem Mikhaila Botvinnika.
• 1948-1972: FIDE ustanawia cykl mistrzostw świata. W 1949 r. rozegrany zostaje turniej interkontynentalny (kilka lat później organizowanych jest kilka takich turniejów), który wyłania kandydatów do turnieju mającego odbyć się w 1950 roku, a mecz o mistrzostwo świata jest zaplanowany na rok 1951. Mistrzem świata ma zostać ten, kto pierwszy zdobędzie 12,5 pkt (w 24 partiach), przy czym w przypadku remisu 12-12, tytuł mistrza świata zostaje u aktualnego mistrza. Taki system powtarza się co trzy lata. W 1963 r. zrezygnowano z klauzuli, która mówiła o tym, że pokonany mistrz świata ma prawo do żądania rewanżu rok po utracie swojego tytułu. Dwa razy z tej klauzuli skorzystał Botvinnik, dzięki czemu dwukrotnie odzyskał mistrzowski tytuł.

• 1972-1984: Mistrzem świata zostaje GM Bobby Fischer i przed meczem o obronę tytułu w 1975 roku żąda, by mecz został rozegrany w formacie „do 10 punktów” i by w przypadku remisu 9-9 tytuł mistrzowski został u niego. FIDE nie zgadza się na drugie żądanie, a Fischer rezygnuje z tytułu mistrza świata. W latach 1978-84 mecz rozgrywany jest jednak systemem „do sześciu punktów” (zamiast dotychczasowego „do 12,5 pkt”).
• 1984-1993: W meczu o mistrzostwo świata w 1984 roku rozegranych zostaje 48 partii, jednak nie kończy się niczyim zwycięstwem, choć ówczesny mistrz świata GM Anatoly Karpov prowadzi z Kasparovem 5-3. W 1985 roku mecz odbywa się ponownie, tym razem w systemie „do 12,5 pkt”. Karpov przegrywa, ale w 1986 miał okazję do rewanżu. W 1987 r. w Turnieju Kandydatów dostał dziką kartę i grał od razu w finale, a w cyklu mistrzowskim w 1990 r. rywalizację zaczynał od ćwierćfinału Turnieju Kandydatów. Kasparov wygrywa wszystkie trzy mecze z Karpovem, a następnie w cyklu mistrzowskim w 1993 roku pretendentem do tytułu zamiast Karpova zostaje GM Nigel Short.

• 1993-2006: Kasparov i Short grają występują z FIDE i grają pod szyldem PCA. FIDE nadal organizuje mistrzostwa świata, co prowadzi do podziału. We wspomnianym przed chwilą okresie czas i format wyłaniania mistrza świata jest bardzo zróżnicowany. FIDE jest krytykowane za to, że w końcówce lat 1990. zmienia format wyłaniania mistrza świata na turniej rozgrywany systemem pucharowym. W ramach protestu, Karpov rezygnuje z gry o tytuł mistrzowski. Choć wprowadzony wówczas format pucharowy był i jest wykorzystywany przy okazji rozgrywania Pucharu Świata w Szachach, to jednak zdarzało się, że turniej pucharowy wygrywał jakiś niżej notowany szachista. To właśnie dlatego taki system znalazł się w ogniu krytyki. W szachach klasycznych na chwilę następuje powrót do samodzielnego wybierania pretendenta do tytułu – w 2000 r. Kasparov umawia się na mecz z Kramnikiem. Niespodziewanym zwycięzcą zostaje właśnie Kramnik (system „do 8,5 pkt”). W 2004 r. broni swojego tytułu w meczu z GM Peterem Leko – jest to ostatnia sytuacja, w której mistrz świata utrzyma swój tytuł dzięki remisowi w meczu o mistrzostwo świata. W 2005 roku, zamiast rozgrywek dla 128 zawodników, FIDE organizuje turniej z udziałem ośmiu szachistów, który kończy się zwycięstwem Topalova.
• 2006-2008: Następuje koniec podziału w szachach. W meczu unifikacyjnym pomiędzy mistrzem PCA a mistrzem FIDE, Kramnik wygrywa z Topalovem w meczu „do 6,5 pkt”, przy czym ponieważ gra ze sobą dwóch mistrzów świata, a nie mistrz i pretendent, w przypadku remisu 6-6 obowiązuje dogrywka. System, w którym w przypadku remisu rozgrywa się dogrywkę jest uważany za bardziej sprawiedliwy i obowiązuje aż do dziś (2023 r.). Dogrywka składa się z czterech partii szachów szybkich i w razie potrzeby dwóch partii błyskawicznych (czasami więcej) i na koniec jednej partii typu armagedon, jeśli dotychczasowe partie w dogrywce nadal nie wyłoniły zwycięzcy.

• 2007-2010: W 2007 roku organizowany jest turniej, który wygrywa GM Viswanathan Anand. Ponieważ Kramnik traci swój tytuł mistrzowski bez rozegrywania meczu, dostaje szansę na pojedynek z Anandem w 2008 roku – wygrywa HJindus. W 2009 roku Topalov i GM Gata Kamsky grają mecz, mający zdecydować o tym, kto będzie mógł zagrać z Anandem o tytuł w 2010 roku. Topalov pokonuje Gamsky'ego, jednak później przegrywa z Anandem.
• 2010-2014: Po zwycięstwach z Kramnikiem i Topalovem, Anand w pełni udowodnił już, że to jemu należy się mistrzowski tytuł, dlatego następuje powrót do organizowania Turniejów Kandydatów. (Kamsky zdobył prawo do rozegrania meczu z Topalovem w podobnego rodzaju turnieju.) Anand rozgrywa trzy mecze o mistrzostwo świata w ciągu trzech lat: w 2012 roku pokonuje GM Borisa Gelfanda, w 2013 roku przegrywa z Carlsenem, a następnie wygrywa Turniej Kandydatów w 2014 roku i ponownie staje do walki z Norwegiem.

• 2014-2020: Cykl mistrzostw świata zaczyna być organizowany w cyklu dwuletnim (w latach 1948-1993 był to cykl trzyletni). Mecze nadal składają się z 12 partii, po których w razie potrzeby następuje dogrywka. W 2018 roku każda klasyczna partia Carlsena z GM Fabiano Caruaną kończy się remisem.
• 2020: Turniej Kandydatów zostaje w połowie przerwany przez pandemię COVID-19.
• 2021: Mecz o mistrzostwo świata, który ma zostać rozegrany w listopadzie, zostaje rozszerzony do 14 partii zamiast 12.
• 2022-23: W 2022 r. odbywa się Turniej Kandydatów, który decyduje o tym, kto zagra w Meczu o Mistrzostwo Świata w 2023 roku (by utrzymać dwuletni cykl mistrzowski). Carlsen rezygnuje z obrony tytułu, dlatego w meczu wystąpią zawodnicy, którzy zajęli pierwsze dwa miejsca w Turnieju Kandydatów - GM Ding Liren oraz GM Ian Nepomniachtchi.

Dlaczego mecz o mistrzostwo świata jest ważny?

Mecz o mistrzostwo świata to ważne wydarzenie, ponieważ w ten sposób wyłania się oficjalnego mistrza świata w szachach. W czasach, gdy nie organizowano takiego meczu, tytuł mistrza świata był kwestią w pewien sposób dyskusyjną. Zawodnicy, których czasami uważa się za nieoficjalnych mistrzów świata (sprzed 1886 roku) to m.in.: Gioachino Greco w XVII w., Francois Philidor w XVIII w., Louis de La Bourdonnais na początku XIX w. oraz Adolf Anderssen i Paul Morphy w połowie XIX w.

Poza tym, w turniejach lub meczach o tytuł mistrzowski często pojawiają się nowinki lub nowe idee, co prowadzi do rozwoju królewskiej gry. Ponieważ gra w takim meczu toczy się o najwyższą stawkę, a zawodnicy mają dużo czasu do namysłu, partie w meczach o mistrzostwo świata są najczęściej najwyższej jakości.

Zestawienie wszystkich mistrzów świata

Poniżej znajduje się lista mistrzów świata w szachach klasycznych, tzn. na liście nie są uwzględnieni szachiści, którzy wygrywali tytuł mistrza świata FIDE w latach 1993-2006, ani Ci, którzy byli uważani za najlepszych na świecie przed pierwszym oficjalnym meczem o mistrzostwo świata w 1886 roku. 

W prawej kolumnie znajdują się odnośniki do lekcji autorstwa NM Jeremy'ego Kane'a, dzięki którym można nauczyć się grać jak każdy z 16 mistrzów świata!

Podsumowanie

Teraz wiesz już, czym jest mecz o mistrzostwo świata i w jaki sposób dzięki niemu wyłaniany jest mistrz świata w szachach klasycznych. Aby na bieżąco śledzić wszystkie wydarzenia w szachowym świecie, warto odwiedzać naszą stronę z wydarzeniami i turniejami szachowymi.