Terminy szachowe
Mechaniczny Turek

Mechaniczny Turek

Czy potrafisz wyobrazić sobie maszynę, która mogłaby pokonać każdego szachistę? W obecnych czasach nie powinno być z tym żadnych problemów. Ale co jeśli taka maszyna miałaby powstać w XVIII wieku, na długo przed pojawieniem się komputerów?

W poniższym artykule dowiesz się wszystkiego o Mechanicznym Turku, który zadziwił świat, pokonując takie osobistości jak Napoleon Bonaparte i Benjamin Franklin.


Czym był Mechaniczny Turek?

Mechaniczny Turek, nazywany również Turkiem, był rzekomo automatem, który potrafił grać w szachy na wysokim poziomie i bez problemu pokonywać większość ówczesnych intelektualistów i wybitnych postaci.

Maszyna miała kształt tajemniczej postaci przypominającej Turka, siedzącego przy drewnianej szafce i trzymającego fajkę, a przed postacią znajdowała się szachownica. Wnętrze szafki z pozoru nie zawierało niczego innego oprócz mechanicznych części, które były niezbędne do działania automatu.

The Mechanical Turk, the fake chess automaton.
Replika Mechanicznego Turka. Zdjęcie: Marcin Wichary, CC.

Historia Turka

Turka skonstruował w 1770 r. niemiecki pisarz i wynalazca Wolfgang von Kempelen, który twierdził, że jego maszyna jest automatem zdolnym do samodzielnej gry w szachy.

The Turk's creator.
Autoportret Wolfganga von Kempelena. Grafika: Wolfgang von Kempelen, Wikimedia.

Pierwsza prezentacja Turka odbyła się w obecności austriackiej cesarzowej Marii Teresy i jej dworu – automat pokonał wówczas wszystkich swoich przeciwników. Po tym wydarzeniu wielu jego kolejnych właścicieli podróżowało z nim po świecie, prezentując umiejętności sztucznego szachisty.

A pamphlet advertising The Turk.
Ludzie z całego świata byli pod wrażeniem tego, że maszyna potrafiła wygrywać z ludźmi w szachy. Grafika: Iogann Nepomuck Maelzel, Wikimedia.

Podczas swojej podróżniczej kariery pseudo-automat pokonał m.in. takie znane osobistości jak Napoleona Bonaparte i Benjamina Franklina. Turek miał nawet okazję zmierzyć się ze słynnym Francois-Andrem Danicanem Philidorem, który był wówczas uważany za najlepszego szachistę na świecie. Chociaż Philidor wygrał, to stwierdził, że był to jeden z jego najtrudniejszych pojedynków.

Na całym świecie uważano Turka za solidny automat do gry w szachy, jednak nie było to prawdą. Maszyna rzeczywiście poruszała bierkami jak człowiek, ale nie potrafiła grać w szachy bez pomocy z wewnątrz.

The mechanisms inside the Turk automaton.
Sposób działania Turka próbowano przedstawić na wiele sposobów. Grafika: Joseph Racknitz, Wikimedia.

Cały trik polegał na tym, że w środku fałszywego automatu ukrywali się silni szachiści, którzy sterowali nim od wewnątrz. Chociaż wiele osób podejrzewało, że tak właśnie było (w tym m.in. słynny pisarz Edgar Allan Poe), nikt nie potrafił wyjaśnić działania tego mechanizmu.

The Turk was operated by chess masters.
Próba wyjaśnienia sposobu, w jaki ukryty w maszynie szachista obsługiwał Turka z wewnątrz. Grafika: Joseph Racknitz, Wikimedia.

Turek kontynuował swoje pokazy przez ponad 80 lat, aż został przekazany Chińskiemu Muzeum Charlesa Willsona Peale'a. W 1854 roku pożar zniszczył część muzeum, w tym mechanicznego szachistę. Dopiero po tym, jak maszynę strawił ogień, syn jednego z jego właścicieli ujawnił jego tajemnicę w serii artykułów, które napisał dla amerykańskiego miesięcznika o tematyce szachowej „The Chess Monthly”.

Szachowe dziedzictwo Turka

Fakt, że maszyna potrafiła grać w szachy lepiej niż ludzie, wywołał poruszenie na całym świecie. Istnienie urządzenia, które było w stanie pokonać człowieka w intelektualnym wyzwaniu, jakim jest partia szachów, sprawiło, że niektórzy obawiali się tego, co miało nadejść w przyszłości.

Turek zainspirował jednak również naukowców do opracowywania własnych inteligentnych maszyn. W pewnym sensie fałszywy automat szachowy zapoczątkował proces tworzenia sztucznej inteligencji i utorował drogę dzisiejszym silnikom szachowym.

The Difference Engine was inspired by The Turk.
Maszyna różnicowa, która przetarła szlaki dla powstania sztucznej inteligencji, była zainspirowana Mechanicznym Turkiem. Zdjęcie: Geni, CC.

Podsumowanie

Teraz wiesz już m.in. czym był Mechaniczny Turek, kto go stworzył oraz w jaki sposób działał. Zachęcamy Cię teraz, byś spróbował swoich sił w partii z jednym z naszych botów.

Poznaj więcej terminów szachowych