Jose Raul Capablanca

Pochodzący z Kuby José Raúl Capablanca był trzecim z kolei szachowym mistrzem świata. Nosił ten tytuł od 1921 do 1927 r. W latach 1916–1924 nie przegrał ani jednej turniejowej partii, a w ciągu tych ośmiu lat zanotował 40 zwycięstw i 23 remisy! Było to przełomowe osiągnięcie, którego nie udało się dokonać żadnemu innemu zawodnikowi. Capablancę uważa się za jednego z najlepszych szachistów w historii królewskiej gry.

• Styl gry
• Początek kariery i pierwsze osiągnięcia
• Na scenie międzynarodowej
• Czasy I wojny światowej
• Mecz o mistrzostwo świata z Laskerem
• Mecz o mistrzostwo świata z Alekhinem
• Kariera po utracie tytułu
• Dziedzictwo

Styl gry

Styl gry Capablanki charakteryzowały niesamowite umiejętności w grze pozycyjnej i zmysł taktyczny, a także zabójcza precyzja w rozgrywaniu końcówek, w których jego technika była tak bezbłędna, że zyskał przydomek „Human Chess Machine” (pl. żywy silnik szachowy). Ten tytuł zdecydowanie mu pasował, ponieważ Capablanca, tak jak komputer, imponował szybkością gry i zdolnością do szybkiego odnalezienia najlepszego ruchu w danej pozycji. Poniżej znajduje się sztandarowy przykład słynnej techniki rozgrywania końcówek przez Capablankę:

Początek kariery i pierwsze osiągnięcia

Capablanca poznał szachy już w wieku 4 lat. W wieku 8 lat dołączył do hawańskiego klubu szachowego, a cztery lata później, nie bez wysiłku, pokonał w meczu mistrza Kuby, Juana Corzo. Z początkiem pierwszej dekady XX w. z powodzeniem rozwijał swoje umiejętności, a w roku 1905 dostał się na uniwersytet Columbia w Nowym Jorku.

To właśnie tam, po dołączeniu do manhattańskiego klubu szachowego, zaczęło być o nim głośno na scenie szachowej. W 1906 roku wygrał turniej szachów szybkich, pozostawiając w tyle ówczesnego mistrza świata, Emanuela Laskera. By skupić się na szachach, ostatecznie zdecydował się na przerwanie nauki na uniwersytecie. W kolejnych latach osiągał dalsze sukcesy, często podróżował po Stanach Zjednoczonych, biorąc udział w symultanach. Jego umiejętności zostały dostrzeżone i docenione i w 1909 r. Capablanca dostał szansę zmierzenia się z mistrzem Stanów Zjednoczonych, Frankiem Marshallem. Mecz był bardzo jednostronny – Capablanca pokazał swoją wyższość nad przeciwnikiem, wygrywając 8 z 23 partii, remisując 14 i przegrywając tylko jedną.

Na scenie międzynarodowej

W 1911 r. Capablanca został zaproszony do udziału w swoim pierwszym dużym międzynarodowym turnieju, odbywającym się w San Sebastian, w Hiszpanii. Jego zwycięstwo nad najlepszymi zawodnikami tamtych czasów, m.in. Nimzowitschem, Rubinsteinem, Marshallem, Bernsteinem, Vidmarem i Tarraschem, których przewyższał jedynie ówczesny mistrz świata, Lasker, było niemałym zaskoczeniem i pozwoliło mu na rzucenie wyzwania najlepszemu z najlepszych. Lasker i Capablanca nie doszli niestety do porozumienia w sprawie warunków rozegrania meczu, dlatego też do ich pojedynku ostatecznie wtedy nie doszło.

W 1914 r. Capablanca wziął udział w słynnym turnieju w Petersburgu, w którym mierzyli się ze sobą najlepsi szachiści na świecie. Pierwszą fazę turnieju wyraźnie wygrał Capablanca, jednak w ostatnich rundach nie był w stanie utrzymać prowadzenia i zakończył rozgrywki na drugim miejscu, tracąc 0,5 punktu na rzecz zwycięzcy, Laskera, i o 3 punkty wyprzedzając Alexandra Alekhine'a, który uplasował się na 3. miejscu. Według Nimzowitscha, powodem, przez który Capablanca stracił punkty w ostatnich rundach był fakt, że  nie był po prostu przyzwyczajony do przegrywania lub nie potrafił pogodzić się z porażką. W trakcie trwania turnieju w Petersburgu Capablanca rozgrywał ze swoimi rywalami partie szachów błyskawicznych, wygrywając każdą z nich pomimo tego, że zaczynał grę z zaledwie 1 minutą na zegarze, podczas gdy jego przeciwnicy mieli pięć razy więcej czasu.

Czasy I wojny światowej

Niestety, niedługo po turnieju w Petersburgu wybuchła I wojna światowa i z tego powodu na około 5 lat zawieszono wszystkie międzynarodowe turnieje szachowe. W latach 1914-1918 Capablanca brał udział i wygrywał w turniejach w Nowym Jorku, a także z łatwością wygrał mecz z Borislavem Kosticem. Zawodnicy mieli grać do sześciu zwycięstw, jednak Kostic poddał się po przegraniu pierwszych pięciu partii z rzędu. W czwartej z nich Capablanca zaprezentował swoją niezrównaną technikę gry w końcówkach:

W 1919 r. w Hastings miał miejsce pierwszy od czasu rozpoczęcia I wojny światowej międzynarodowy turniej szachowy. Z wynikiem 10½ punktów z 11 partii Capablanca został jego niekwestionowanym zwycięzcą. Na początku 1920 r. Capablanca i Lasker w końcu doszli do porozumienia w sprawie warunków rozegrania meczu o mistrzostwo świata i już rok później Kubańczyk miał szansę na zdobycie upragnionego tytułu.

Mecz o mistrzostwo świata z Laskerem

Pojedynek Capablanki z Laskerem miał miejsce w 1921 r. w Hawanie na Kubie. Zwycięzcą miał zostać zawodnik, który jako pierwszy wygra sześć partii, jednak Lasker poddał się już po partii nr 14. Łącznie Capablanca wygrał 4 partie, 10 zremisował i ani jednej nie przegrał, dzięki czemu został pierwszym w historii mistrzem świata, który w meczu o prestiżowy tytuł mistrza świata nie poniósł żadnej porażki. Od tamtej pory wyczyn ten powtórzyło jedynie dwóch innych szachistów—w 2000 r. udało się to Kramnikowi, a Carlsen dokonał tego dwa razy: w 2013 i 2018 r. Poniżej znajduje się jedna z historycznych partii z meczu Capablanki z Laskerem z 1921 r.:

Capablanca był bardzo aktywnym mistrzem świata. W 1922 r. zwyciężył w turnieju w Londynie, pokonując zawodników takich jak Alekhine, Vidmar, czy Rubinstein. W 1924 r. po raz pierwszy od ośmiu lat nie wygrał w turnieju, w którym uczestniczył—zawody odbyły się w Nowym Jorku, a zwycięzcą został Lasker. Wielu zawodników próbowało wyzwać Capablankę do gry w meczu o mistrzostwo świata, ale środku potrzebne do organizacji meczu udało się zebrać tylko Alexandrowi Alekhine’owi. Ustalono, że Capablanca i Alekhine zagrają we wrześniu 1927 r. Niedługo przed planowanym meczem odbył się turniej w Nowym Jorku. Wynik Capablanki był imponujący—Kubańczyk wyprzedził Alekhine'a, który uplasował się na drugim miejscu, o 2,5 pkt.

Mecz o mistrzostwo świata z Alekhinem

Przed meczem o mistrzostwo świata pomiędzy Capablanką i Alekhinem, który miał się odbyć w 1927 r., spekulowano, że rzucający wyzwanie aktualnemu mistrzowi świata Alekhine ma marne szanse na zdobycie tytułu. Capablanca jeszcze nigdy nie przegrał z nim żadnej partii turniejowej, a ponadto miał za sobą niedawny triumf w turnieju w Nowym Jorku. To właśnie dlatego wygrana Alekhine’a była dla wszystkim szokującym wydarzeniem. Rosjanin sam przyznał później, że pokonanie Capablanki było dla niego zaskoczeniem, ponieważ w tamtym czasie nie uważał, że jest od niego lepszy.

Kariera po utracie tytułu

Po utracie tytułu Capablanca starał się doprowadzić do meczu rewanżowego z Alekhinem, który bez wahania zgodził się go zagrać na tych samych warunkach, co poprzedni. Wielokrotnie w latach 20. XX w. i z początkiem lat 30. zdawało się, że mecz się odbędzie, jednak ostatecznie nigdy do niego nie doszło (głównym powodem był problem ze znalezieniem funduszy z uwagi na wybuch kryzysu gospodarczego w Stanach Zjednoczonych). Ponieważ wiele prób zorganizowania meczu spełzło na niczym, wzajemne relacje pomiędzy Alekhinem i Capablanką uległy pogorszeniu. Zawodnicy coraz rzadziej grywali w tych samych turniejach, aż w końcu zaczęli unikać się całkowicie.

W latach 1927-1931 Capablanca wciąż grywał w turniejach na najwyższym poziomie. Osiągał w nich wiele sukcesów, a w meczu w 1931 r., tuż przed swoją przerwą od profesjonalnych szachów, pokonał przyszłego mistrza świata, Maxa Euwe. Capablanca wrócił do gry na najwyższym poziomie w 1934 r., kiedy to wziął udział w turnieju w Hastings, w którym zajął czwarte miejsce, pokonując m.in. Mikhaila Botvinnika. W kolejnych latach utrzymywał dobrą formę, osiągając zadowalające wyniki, a w 1936 r. na turnieju w Nottingham zajął ex aequo pierwsze miejsce z Botvinnikiem. W 1938 r. zwyciężył w turnieju w Paryżu, a w tym samym roku reprezentował Kubę w 8. Olimpiadzie Szachowej (zdobył w niej złoty medal dla najlepszego szachisty grającego na 1. planszy). Mniej więcej w tym okresie Capablanca po raz ostatni zaproponował Alekhine’owi rozegranie rewanżowego meczu o tytuł mistrza świata, jednak Rosjanin nie zaakceptował jego oferty.

Dziedzictwo

Capablanca pozostawał aktywnym zawodnikiem aż do 1942 r., kiedy niespodziewanie zmarł na udar mózgu, upadając nagle w klubie szachowym w Manhattanie. Tego, co po sobie pozostawił, nie da się w pełni opisać słowami. Byli mistrzowie świata, Boris Spassky i Botvinik, wyraźne go podziwiali. Ten pierwszy uważał go za najlepszego szachistę wszech czasów, a ten drugi wyraził swój zachwyt nad książką Capablanki, pt. „Nauka gry w szachy” (ang. Chess Fundamentals), uważając ją za najlepszy przykład literatury szachowej, jaki kiedykolwiek powstał.  

Capablanca był także inspiracją dla takich mistrzów świata jak Bobby Fischer, Anatoly Karpov, czy Vladimir Kramnik. Jego umiejętność gry w końcówkach stała się tematem wielu książek, artykułów, filmików szachowych, a także innych materiałów dydaktycznych. Capablanca został legendą szachową, a według wielu jest on jednym z pięciu najlepszych szachistów wszech czasów i nadal pozostaje źródłem inspiracji dla zawodników z całego świata. Prawdopodobnie najlepiej opisał Capablankę jego były rywal i dawny mistrz świata, Emanuel Lasker: „Poznałem wielu szachistów, ale tylko jednego szachowego geniusza, Capablankę”.