Emanuel Lasker

Emanuel Lasker jest uznawany za jednego z najbardziej utalentowanych szachistów wszech czasów. Był drugim mistrzem świata w historii i nosił ten tytuł przez 27 lat, od 1894 do 1921 r. (najdłużej w historii szachów), a w ciągu tych lat obronił go pięć razy. Jego kariera profesjonalnego szachisty trwała ponad pięć dekad (od lat 80. XIX w. do lat 30. XX w.), co samo w sobie stanowi nie lada wyczyn.

• Styl gry
• Od początków kariery do pojedynków z mistrzami
• Lasker mistrzem świata
• Od 1911 r. do obrony tytułu w 1921 r.
• Po utracie tytułu
• Dziedzictwo

Styl gry

Styl gry Laskera był bardzo uniwersalny. Nie ograniczały go zasady i prawa pozycyjnej szkoły Steinitza— jego podejście do gry było bardziej elastyczne, przez co wyprzedzał on swoje czasy. Lasker radził sobie świetnie w każdej roli, zarówno biegłego w sztuce ataku agresora, jak i wytrwałego obrońcy. Był także w stanie dopasować swój styl gry do przeciwnika, z którym się mierzył. Oto fenomenalna agresywna partia rozegrana między Laskerem i Maxem Euwem (rok przed zdobyciem przez Euwe’a tytułu mistrza świata). Po poświęceniu hetmana skoczki Laskera w spektakularnym stylu zdominowały planszę:

Od początków kariery do pojedynków z mistrzami

Lasker poznał grę w szachy w wieku 11 lat dzięki swojemu bratu, Bertholdowi (jednemu z 10 czołowych szachistów w latach 90. XIX w.), z którym mieszkał w Berlinie będąc nastolatkiem. W 1889 r. Lasker szybko wspinał się w rankingu, wygrywając wiele turniejów i zdobywając tytuł mistrza.

W latach 1890-1893 Lasker zwyciężył w wielu meczach z czołowymi zawodnikami, takimi jak m.in. Mieses, Bird, Blackbourne czy Showalter. W tym samym czasie osiągał znaczne sukcesy na turniejach, m.in. ukończył turniej w Amsterdamie na drugim miejscu, w 1892 r. dwa razy wygrał rozgrywki w Londynie, a rok później zajął pierwszą pozycję na turnieju w Nowym Jorku z perfekcyjnym wynikiem 13-0-0.

W końcu postanowił spróbować swoich sił z Tarraschem i zaproponował mu pojedynek. Tarrasch nie przyjął jednak wyzwania młodego Laskera, uważając, że powinien on najpierw wygrać w paru większych międzynarodowych turniejach. Po odrzuceniu oferty przez Tarrascha, Lasker zwrócił się z tą samą propozycją do ówczesnego mistrza świata, Steinitza.

Lasker mistrzem świata

Steinitz przyjął wyzwanie Laskera, po czym obydwoje zdecydowali, że mecz odbędzie się w 1894 r. Ku zaskoczeniu wszystkich Lasker bez problemów pokonał mistrza świata wynikiem 12-7 (10 zwycięstw, 5 porażek i 4 remisy). Dzięki wygranej ze Steinitzem Lasker został drugim w historii oficjalnym mistrzem świata. Oto jedna z partii z ich meczu, w której Lasker najpierw rozrywa strukturę pionową będącego ojcem szachów pozycyjnych Steinitza, po czym zdobywa większość luźnych pionów przed przejściem do wygranej końcówki:

Według wielu zawodników z tamtych czasów zwycięstwo Laskera było wynikiem szczęśliwego przypadku lub starości Steinitza, chociaż miał on wtedy jedynie 58 lat. Głównym zarzutem przeciw Laskerowi było to, że nigdy nie zmierzył się on w meczu z Chigorinem lub Tarraschem. Lasker szybko uciszył głosy krytyki swoimi osiągnięciami na szachownicy. W 1895 r. wyprzedził Steinitza i Tarrascha na turnieju w Hastings, a w 1986 r. wygrał prestiżowy turniej w Petersburgu, w którym udział poza Laskerem brało jeszcze trzech zawodników – Steinitz, Chigorin i Pillsbury.

W latach 1896-97 Lasker i Steinitz ponownie zmierzyli się w meczu o mistrzostwo świata. Wynik się nie zmienił, jednak mecz był jeszcze bardziej jednostronny. Lasker ukończył go ze znaczną przewagą 12,5-4,5 (10 zwycięstw, 2 porażki i 5 remisów). W kolejnych latach Lasker kontynuował swoją szczęśliwą passę, wygrywając w 1899 r. turniej w Londynie, a w 1900 r. w Paryżu. Oto przykład partii z tego okresu, w której Lasker demonstruje swoje ponadprzeciętne umiejętności w ataku:

W latach 1900-1904 Lasker nie brał udział w żadnym poważnym turnieju, aż do zorganizowanego w 1904 r. międzynarodowego turnieju w Cambridge Springs. Ukończył go dzieląc drugie miejsce z Janowskim, wyprzedzając m.in. Showaltera, Schlechtera, Chigorina, Miesesa, Pillsbury’ego i Teichmanna. Pierwsze miejsce zajął Marshall, który dzięki ukończeniu tego turnieju z imponującym wynikiem zyskał prawo do wyzwania Laskera.

W 1907 r. odbył się mecz o mistrzostwo świata pomiędzy Marshallem i Laskerem, który zakończył się kolejnym zdumiewającym zwycięstwem ówczesnego mistrza świata: 11,5-3,5 (8 zwycięstw, 0 porażek i 7 remisów). Na tamten moment w meczach o mistrzostwo świata Lasker mógł się pochwalić nieprawdopodobnym wynikiem 23 zwycięstw, 7 porażek i 16 remisów.

W 1908 r. Lasker w końcu zmierzył się w meczu o mistrzostwo świata z Tarraschem. Przeciwnik Laskera był zagorzałym wyznawcą idei mówiącej, że w szachach występują pozycyjne zasady i prawa, które nie mogą zostać złamane. Niestety dla Tarrascha Lasker zdołał zaprzeczyć tej logice, po raz kolejny broniąc tytułu i wygrywając w bardzo dominującym stylu z wynikiem 10,5-5,5 (8 zwycięstw, 3 porażki i 5 remisów).

W 1909 r. Lasker zajął ex aequo pierwsze miejsce z Rubinsteinem w Memoriale Szachowym Chigorina, który odbył się w Petersburgu. W tym samym roku Lasker po raz kolejny bronił tytułu mistrza świata, tym razem mierząc się z Janowskim. Szachiści zagrali dwa osobne mecze, przy czym oba odbyły się w 1909 r. Pierwszy z ich pojedynków zakończył się z wynikiem 8-2 na korzyść Laskera (7 zwycięstw, 1 porażka i 2 remisy). Janowski domagał się rewanżu, do którego doszło, jednak wynik był dla niego jeszcze mniej zadowalający, bowiem Lasker pokonał go 9,5-1,5 (8 zwycięstw, 0 porażek i 3 remisy).

W tamtym momencie swojej kariery wydawało się, że w formacie meczowym Laskera nie da się pokonać. Jego zdolność grania w każdym stylu sprawiała, że był w stanie z łatwością dostosować się do stylu swojego przeciwnika. Dopiero w 1910 r. Lasker po raz pierwszy wpadł w tarapaty w meczu o mistrzostwo świata.

W 1910 r. rywalem Laskera był Schlechter, który słynął z tego, że wiele swoich partii remisował. Ta reputacja nie pomagała mu w zajmowaniu miejsc na podium w dużych, otwartych turniejach, jednak okazała się dawać mu pewnego rodzaju przewagę w formacie meczowym. Przed ostatnią partią w meczu z Laskerem Schlechter prowadził 5-4. W ostatniej, 10. partii meczu, miał wygraną pozycję, a do pokonania Laskera wystarczyłby mu remis, jednak po przeoczeniu wygrywającego ruchu, ostatecznie przegrał. Lasker wyrównał więc stan meczu (5-5) i zachował tytuł mistrza świata.

Od 1911 r. do obrony tytułu w 1921 r.

Po meczu w 1910 r. ze Schlechterem, Lasker przystąpił do obrony tytułu dopiero po 10 latach, chociaż już w 1911 r. negocjował pojedynek z Capablanką (zawodnicy nie mogli dojść do porozumienia w sprawie warunków dotyczących organizacji meczu). W 1912 r. Lasker zgodził się zagrać z Rubinsteinem, który w tamtym czasie wygrywał turniej za turniejem, jednak pretendent do tytułu mistrza świata nie zdołał niestety zebrać odpowiednich funduszy potrzebnych do zorganizowania meczu. W 1914 r. Lasker wygrał historyczny turniej w Petersburgu, wyprzedzając przyszłych mistrzów świata, Capablankę i Alekhine’a, a także m.in. Tarrascha, Marshalla, Nimzowitscha, Rubinsteina, Janowskiego i Blackbourne’a.

Jak wspomnieliśmy wcześniej, Lasker był w stanie bez problemu zmienić swój styl gry, co wykorzystywał, używając stylu swojego przeciwnika przeciw niemu! W jednej z końcowych rund odbywającego się w 1914 r. turnieju w Petersburgu Lasker pokonał Capablankę, dzięki czemu objął prowadzenie. Oto słynna partia, w której Lasker zastosował idee gry pozycyjnej, doprowadzając do końcówki, w której ostatecznie „król końcówek”, czyli Capablanca, musiał uznać jego wyższość:

Niestety, przez wybuch I wojny światowej w 1914 r. wstrzymano organizację wszelkich szachowych rozgrywek. W 1916 r. w nieoficjalnym meczu o mistrzostwo świata Lasker pokonał Tarrascha z wynikiem 5,5-0,5, a dwa lata później wygrał na turnieju w Berlinie, w którym zmierzył się z trzema innymi zawodnikami – Rubinsteinem, Schlechterem i Tarraschem.

W 1920 r. Lasker i Capablanca w końcu doszli do porozumienia w sprawie warunków rozegrania meczu o mistrzostwo świata. Miał on się odbyć w 1921 r. i pierwotnie miał składać się z 24 partii, przy czym zwycięzcą miał zostać pierwszy zawodnik, który zdobędzie 12,5 pkt (ten sam format wprowadziło FIDE w latach 1951-1975). Lasker poddał jednak mecz już po przegranej w partii nr 14, po której wynik wynosił 9-5 na korzyść Capablanki. Ostatecznie Capablanca zakończył mecz z 4 zwycięstwami i 10 remisami, nie ponosząc przy tym ani jednej porażki. 

Po utracie tytułu

Po 27 latach noszenia tytułu mistrza świata, Lasker musiał ustąpić miejsca Capablance, mimo to wciąż aktywnie brał udział w turniejach i osiągał w nich znaczne sukcesy. W 1923 r. Lasker ukończył turniej w Morawskiej Ostrawie na pierwszym miejscu, pokonując m.in. Retiego, Grunfelda, Tartakowera, Euwe, Tarrascha, Bogoljubova, Spielmanna i Rubinsteina.

W 1924 r. Lasker zwyciężył w słynnym turnieju w Nowym Jorku, wyprzedzając w nim nie tylko m.in. Alekhine’a, Marshalla, Retiego, Maroczego, Bogoljubova i Janowskiego, ale także ówczesnego mistrza świata, Capablankę. Poniżej znajduje się przykładowa partia z tego turnieju, w której Lasker pokonał przyszłego mistrza świata, Alekhine’a, w bardzo skomplikowanej pozycji (był to ulubiony rodzaj pozycji Alekhine’a):

Dobra passa Laskera wciąż trwała, bowiem w 1925 r. na turnieju w Moskwie zajął świetne drugie miejsce tuż za Bogoljubovem, jednak wyprzedzając m.in. Capablankę, Marshalla, Tartakowera, Retiego, Grunfelda, Rubinsteina, czy też Samischa. Po tym turnieju Lasker przez długi czas nie brał udziału w żadnych rozgrywkach. Dopiero w 1934 r. wystartował w turnieju w Zurychu, gdzie zajął piąte miejsce.

W 1935 r., w wieku 66 lat, Lasker zajął trzecie miejsce w turnieju w Moskwie, zaledwie pół punktu za dzielącymi pierwsze miejsce Salo Flohrem i przyszłym mistrzem świata, Botvinnikiem. Za nim uplasowali się m.in. Capablanca, Levenfish, Kan, Lilienthal, Ragozin, Alatortsev, Pirc, Chekhover i inni sowieccy mistrzowie. Oto partia Laskera z tego turnieju, w której zmierzył się z Capablanką—przez dłuższą jej część Lasker stara się wygrać końcówkę, mając hetmana przeciwko wieży i pasywnemu gońcowi Capablanki:

Dziedzictwo

Lasker był nie tylko szachowym tytanem i mistrzem świata, ale ma również swój wkład w teorię szachową. Innowacje, które wprowadził w partii hiszpańskiej, gambicie hetmańskim, obronie francuskiej i sycylijskiej są wciąż stosowane w partiach rozgrywanych współcześnie. Poza tym, Lasker był autorem wielu materiałów o tematyce szachowej—przez większość życia publikował szachowe magazyny, a także napisał pięć książek szachowych. Jego życie i partie wciąż pozostają tematem wielu książek, filmów i artykułów.

Poza osiąganiem nieprawdopodobnych sukcesów w karierze szachowej, Lasker spełniał się też w roli matematyka, filozofa i dramaturga. Jego bliski przyjaciel, Albert Einstein, napisał wprowadzenie do jego biografii, w którym wyznał: „Emmanuel Lasker jest bez wątpienia jedną z najbardziej interesujących osób, jakie poznałem w swoich starszych latach… jest niewielu ludzi, którzy są głęboko zainteresowani wszystkimi ważnymi problemami ludzkości i jednocześnie zachowują swoją niezwykle niezależną osobowość”.

Z wyżej opisanych powodów, tj. długotrwałej kariery jako mistrza świata, faktu bycia inspiracją dla wielu pokoleń szachistów, a także innych niezapomnianych osiągnięć, Lasker na zawsze zostanie zapamiętany w historii szachów jako jeden z najwspanialszych mistrzów świata.