Jak zostać zaawansowanym szachistą

Jest wiele sposobów na doskonalenie swoich szachowych umiejętności. Można analizować debiuty lub typowe końcówki, rozwiązywać zadania taktyczne i uczyć się szachowej strategii. Dodatkowo, niezwykle przydatne jest analizowanie partii zarówno najwybitniejszych szachistów, jak również swoich własnych. Co zatem powinieneś zrobić? Dla początkującego gracza taki szeroki wybór może być przytłaczający! 

Przez wiele lat starałem się odpowiedzieć na to pytanie w moich artykułach. W tym tekście napisałem:

„Początkujący gracze nie muszą pamiętać żadnych debiutów ani mieć nawet podstawowej wiedzy na temat końcówek. Taką samą stratą czasu jest dla nich analizowanie zagadnień związanych z izolowanym pionem lub słabymi polami. Na tym etapie szachowego rozwoju wszystko, czego potrzebują, to zbijać jak najwięcej pionów i figur przeciwnika!”

Ale co jeśli nie jesteś już początkującym graczem? Co powinieneś robić, by grać coraz lepiej? Tę sytuację omówiłem w tym artykule, w którym starałem się jak najlepiej nawiązać do słynnych słów, które wypowiedział nieżyjący już amerykański baseballista Yogi Berra: „Szachy to w 90% umiejętność rozpoznawania schematów, natomiast druga połowa to liczenie wariantów”.

Niestety, możesz w tym miejscu napotkać kolejny problem: w szachach istnieją dosłownie tysiące różnych schematów, więc których z nich powinieneś się uczyć i jak to w ogóle robić? Omówiłem ten problem we wspomnianym wcześniej artykule:

„W szachach istnieje wiele różnych schematów: motywy taktyczne, idee strategiczne, pozycje w końcówkach itp. Czego należy się zatem uczyć? Choć dla Twojego szachowego rozwoju niezbędne są wszystkie te schematy, to jednak najważniejsze są motywy taktyczne. Dlaczego? To bardzo proste – poprawnie wykonana kombinacja matowa natychmiast kończy partię, natomiast poprawnie przeprowadzony atak mniejszościowy daje jedynie lepszą pozycję".

A więc tak: po pierwsze, musisz uczyć się motywów taktycznych. Warto być może zacząć od przeczytania serii moich artykułów pt. „Typowe motywy, które każdy powinien znać”, które napisałem ponad dziesięć lat temu. A co jeśli nie jesteś już początkującym graczem i całkiem dobrze znasz podstawowe motywy taktyczne? Co powinieneś zrobić, by stać się zaawansowanym szachistą?

Gdy byłem dzieckiem, bardzo imponowała mi metoda słynnego radzieckiego trenera IM Marka Dvoretsky'ego. Każdy jego artykuł opublikowany w magazynie szachowym był dla mnie prawdziwym skarbem! Dvoretsky potrafił wyjaśniać trudne zagadnienia dzięki pokazywaniu licznych przykładów, które ilustrowały pewien określony schemat.

Kiedy więc zobaczyłem jakąś bardzo interesującą pozycję w partii arcymistrzów, brałem notatnik i rysowałem diagram z najciekawszym momentem partii. Następnie, gdy analizowałem inną partię i coś mnie w niej zaintrygowało, rysowałem kolejny diagram. Powoli moja kolekcja interesujących pozycji stawała się coraz większa. Jeśli myślisz, że na tych diagramach znajdują się jakieś niewiarygodne kombinacje, to z pewnością się rozczarujesz. Oto przykład jednego z nich:

A oto ta partia:

Wiem, co sobie teraz myślisz: co takiego wielkiego jest w posunięciu 17. Wab1, że chciało Ci się narysować diagram? Cóż, w tym przypadku ogromne wrażenie wywarł na mnie nie tyle sam ruch, ale raczej sposób myślenia arcymistrza. Na ówczesnym etapie mojego szachowego rozwoju, posunięcie takie jak 17. Wab1 za nic w świecie nie przyszłoby mi do głowy!

Rysowanie setek diagramów było bardzo czasochłonne. Moje starożytne podejście miało jednak jedną zaletę: gdy narysujesz diagram ręcznie, to o wiele lepiej go zapamiętasz! Tym sposobem nie tylko zapamiętałem setki schematów, ale nauczyłem się też je dostrzegać. Obecnie, gdy oglądam jakąkolwiek partię szachów, schematy dosłownie same przychodzą mi do głowy! Oto prosty przykład.

Jestem pewien, że moi czytelnicy zauważyli, iż z uwagą obserwuję grę uzbeckich szachistów, a w szczególności GM Nodirbeka Abdusattorova. Oto pozycja z jego ostatniej partii:

Oczywiście od razu zauważyłem znajomy schemat: to jest dokładnie ta sama kombinacja, którą wykonałem ponad 30 lat temu, by pokonać legendarnego GM Lva Polugaevsky'ego:

A oto jedna z ostatnich partii mojego ulubionego gracza:

Ponownie widzę bardzo znajomy schemat: gra środkowa z różnopolowymi gońcami. W tego typu sytuacjach atak na króla jest z reguły decydujący. Wyjaśnienie jest dość proste: gdy atakujesz pola jednego koloru, goniec przeciwnika poruszający się po polach przeciwnego koloru jest kompletnie bezużyteczny w obronie. Dlatego wygląda to prawie tak, jakbyś miał dodatkową figurę w ataku!

Nic dziwnego, że w pozycji na diagramie czarne mogą się poddać pomimo tego, że materiał jest równy. Podobny schemat pojawił się prawie 40 lat temu w mojej partii przeciwko innemu legendarnemu szachiście. Tym razem moje wspomnienie nie jest już tak miłe:

Aby zilustrować te schematy, posłużyłem się przykładami z własnych partii, ale oczywiście występują one także w partiach innych zawodników. Na przykład, poniższa partia pomiędzy topowymi arcymistrzami ilustruje ten sam schemat gry w środkowej fazie partii z różnobarwnymi gońcami:

Czy w takim razie, jeśli chcesz poprawić swoją grę w szachy, powinieneś, tak jak ja w poprzednim stuleciu, zacząć rysować diagramy? Oczywiście, że nie! Ale zdecydowanie zalecałbym Ci rozpocząć naukę schematów. Spróbuj na przykład po rozegraniu jakiejś partii znaleźć w niej najważniejszy moment zwrotny. Coś, co chciałbyś zapamiętać do końca życia. Następnie sporządź krótką notatkę wyjaśniającą dany motyw i zachowaj partię.

Postępuj podobnie, gdy analizujesz partie wybitnych szachistów. Znajdź kluczowe momenty w partii, które chciałbyś wykorzystać w trakcie swoich pojedynków, napisz krótką notatkę z informacją, dlaczego akurat ten moment partii jest ważny i zapisz partię. Gdy Twoja kolekcja będzie się robiła coraz większa, zauważysz różnicę w swoich partiach. Zaczniesz dostrzegać coraz więcej schematów, a to sprawi, że staniesz się zaawansowanym szachistą!