schaken NL info

Geschiedenis: 

De oervorm van het schaakspel is duizenden jaren oud, waardoor er niet veel bekend is over het ontstaan en de vroegste geschiedenis. Het heeft dan ook aan veel legendevorming bijgedragen. Deze legendes beleefden in de negentiende eeuw hun hoogtijdagen. Dat blijkt met name uit de vele verenigingen die zo niet naar beroemde schakers dan wel naar mythologische figuren genoemd werden. Hoewel er geen enkele hint is van een historische oorsprong in de Griekse oudheid, worden de sterveling Palamedes en de godin Pallas in verband gebracht met de uitvinding van het spel. Ook de sterveling Paris, degene die de mooie Helena schaakt en daarmee de Trojaanse oorlog veroorzaakt, wordt enkele malen als uitvinder genoemd.[2] Deze oorlog is derhalve het decor en gemeenschappelijke noemer van deze vertellingen uit de Griekse mythologie, vastgelegd door Homerus in zijn Ilias. Een curieuze uitzondering hierop is Palamedes die daar niet genoemd wordt, ondanks dat hij een prominente rol speelt in vele andere vertellingen over het beleg van Troje.[3]

De bekendste onder de goden, binnen de schaakwereld, is echter Caïssa, de godin van het schaken. Maar Caïssa is een poëtisch bedenksel uit de Renaissance, en maakt geen historische aanspraak op de uitvinding.

De historicus H.J.R. Murray heeft van de ontstaansgeschiedenis van het schaken in 1913 het standaardwerk A History of Chess geproduceerd, wat sindsdien als het definitieve werk over de geschiedenis van schaken wordt beschouwd. Uit deze publicatie blijkt dat de meest ondersteunde theorie de uitvinding van het schaakspel in India is. De legende van Sissa, een mythische brahmaan van aldaar, is mogelijk hierdoor de populairste mythe over de uitvinding van het schaakspel.

Halverwege de twintigste eeuw werd geopperd dat het schaakspel mogelijk uit China stamt en recentelijk gaan er weer stemmen op die de oorsprong van het schaakspel daar of in Oezbekistan plaatsen.[4]

De oudste herkenbare versie van schaken stamt waarschijnlijk uit het zesde-eeuwse Lucknow in Oost-Perzië,[5] nu in Noord-India, en staat bekend als chaturanga. Lange tijd werd vermoed dat dit spel weer gebaseerd was op chaturaji, een variant voor vier personen die elk aan een zijde van het bord zaten. Het blijkt echter andersom: chaturanga is eeuwen ouder dan chaturaji die als een van de populaire varianten aan chaturanga is ontsproten.[6]

Verschillende versies van chaturanga verspreidden zich oostwaarts naar China en Japan en, in de vorm van Shatranj, westwaarts naar de Arabische wereld om via Italië en Spanje uiteindelijk tijdens de 11e eeuw in heel Europa door te dringen. Waarschijnlijk hebben de Vikingen hier een belangrijke rol in gespeeld, aangezien de oudste Europese vondsten van schaakstukken langs de kusten zijn.

In de middeleeuwen ontstonden varianten in het schaakspel, zoals 'Oude schaak', 'Welsch' en het Courierspel. Het courierspel ontstond in de vroege dertiende eeuw in toenmalig Duitsland en overleefde de tand des tijds tot vroeg in de negentiende eeuw wanneer het voor het laatst in Ströbeck is gespeeld.

De huidige vorm van het schaakspel ontstond aan het eind van de 15e eeuw in Frankrijk, toen de dame met de huidige machtige mogelijkheden haar intrede deed. Tevoren was de dame of koningin een tamelijk beperkt en zwak stuk. Over hoe de dame de macht kreeg die ze in het huidige spel heeft zijn verschillende lezingen, maar een relatief recente theorie over de relatie van de vrouw met het schaakspel suggereert dat het representatief zou zijn voor de macht die enkele koninginnen, waaronder Isabella van Castilië in die tijd hadden.

Het centrum van de schaakwereld was eeuwenlang het legendarische Parijse café de la Régence, waar grote schakers als Philidor speelden. Halverwege de 19e eeuw verschoof dit zwaartepunt naar de Londense Simpson's-in-the-Strand. In Nederland begon het schaken pas in de 19e eeuw serieuzere vormen te nemen. Rond de 20e eeuwwisseling vond het in de persoon van Arnold van Foreest pas aansluiting met de wereldtop.

Etymologie: 

Het woord schaak is afkomstig van het Perzische woord shāh, dat koning betekent.[7] Ook het woord mat is Perzisch (maata), dat versteld raken betekent.

In de meeste talen heeft het spel, enigszins aangepast, dezelfde naam.

Het woord schaak is niet alleen de naam van het spel, maar ook van de situatie in het spel waarin de koning aangevallen wordt. In sommige talen zijn de woorden verschillend: Engels: chess - check Spaans: ajedrez - jaque

Er wordt wel eens een link gelegd tussen het schaken van een vrouw ("schaking") en het schaakspel. Zo werd er in de 19e eeuw tijdens een diner uitgeroepen dat vrouwen tot kort geschaakt werden, maar nu zelf schaakten.[8] Hoewel het voor de hand lijkt, blijkt het etymologisch zeer lastig te zijn een band te leggen tussen het schaakspel en vrouwenroof.

Materiaal: 

Een schaakbord is een vierkant, regelmatig opgedeeld in 32 lichte (witte) en 32 donkere (zwarte), elkaar afwisselende velden. De horizontalen worden rijen genoemd en zijn genummerd van 1 tot en met 8; de verticalen heten lijnen en worden aangegeven met de letters a tot en met h. Zo is elk veld aan te duiden; de witte dame staat bijvoorbeeld in de beginstelling op d1. Het bord wordt zo neergelegd dat a1 en h8, de hoekvelden links van de spelers, zwart zijn.

Elke speler beschikt over zestien schaakstukken. Bij aanvang van het spel staan de stukken zoals hiernaast getoond op het bord. De witte dame op een wit veld, de zwarte dame op een zwart. Geheugensteuntje: dame bekent kleur. De stukken zijn voor beide spelers:

-een koning ♔♚
-een dame (of koningin) ♕♛
-twee torens ♖♜
-twee lopers (of raadsheren, bisschoppen) ♗♝
-twee paarden ♘♞
-acht pionnen ♙♟